Category: Urugendo Binyuze mu Ivanjili

Ihurizo rya Zaburi 22 :Ubuhanuzi..

Mu myaka mike ishize, mugenzi wanjye dukorana, J, yaje ku meza yanjye. J yari umunyabwenge kandi wize – kandi rwose ntabwo yari umuyoboke w’ubutumwa bwiza.  Ariko yari afite amatsiko ku buryo twagize ibiganiro bihambaye kandi bifunguye hagati yacu. Ntabwo yari yarigeze asoma Bibiliya ku buryo namushishikarije kubikora.

Umunsi umwe yinjiye mu biro byanjye afite Bibiliya yerekana ko arimo kuyisoma. Yari yanayifunguye hagati ku bushake bwe. Namubajije icyo asoma. Ikiganiro cyacu cyarakomeje.

Agira ati“ Ndimo ndasoma muri Zaburi igice cya 22 ”, 

Ndamusibiza nti“Mubyukuri”. “Igitekerezo icyo aricyo cyose, ugomba kugisoma?”

J yarashubije ati “Ndakeka ko ndimo gusoma kubyerekeye kubambwa kwa Yesu”.

Nuko ndaseka nti“Ndakekako ibyo ari byiza”. “Ariko uri mu myaka ya cyera cyane. Zaburi ya 22 yanditswe na Dawidi ahagana mu myaka 1000 mbere ya Yesu. Kubambwa kwa Yesu byari muri za 30 mu gihe cya Krisitu. nyuma y’imyaka igihumbi”

J ntabwo yamenye ko Zaburi itari inkuru z’ubutumwa bwiza bwa Yesu, ubuzima bwe bwanditswe nabamubanjirije.  Zaburi yari indirimbo zera z’igiheburayo zanditswe imyaka 1000 mbere ya Yesu.  J yari yarumvise inkuru zimwe zerekeye kuri Yesu, harimo kubambwa kwe, rero yafunguye Bibiliya ye ku bushake, asoma ibisa nkaho bisobanura ku kubambwa. Ntiyari abizi neza, gusa yatekereje ko ari inkuru yo kubambwa yibukwa ku isi hose buri mwaka kubyo bita uwagatanu mutagatifu.  Twari dufite akajagari, ku ntambwe ye ya mbere yibeshya mu gusoma Bibiliya.

Zaburi ni indirimbo za kera z’igiheburayo kandi zanditswe na David mu myaka 3000 ishize.

Hanyuma nabajije J ibyo yabonye muri Zaburi 22 bituma atekereza gusoma kubyerekeye ku kubambwa kwa Yesu. Rero twatangiye ukwiga kwacu. Ndagushishikariza ngo utekereze kuri bimwe bisa nibyo J yabonye usuzume izi nkuru. 

Kugereranya inkuru z’ubutumwa bwiza bwo kubambwa hamwe n’ibisobanuro birambuye bya Zaburi ya 22

Ibisobanuro byo kubambwa  birambuye byanditswe n’ababyiboneye mu ivanjiri 

(Matayo 27: 31-48) ..Nuko baramujyana (Yesu) kugirango bamubambe…. 39 Abahisi bose bamutuka, bazunguza imitwe…… 40 bagira bati: “ …ngaho ikize! Manuka uve ku musaraba, niba uri Umwana w’Imana koko! ” …..41 Muri ubwo buryo, abatambyi bakuru, abigisha b’amategeko n’abakuru baramukwena. …..42 Bagira bati: “ Yakijije abandi, ” “ ariko ntashobora kwikiza! Ngo ni umwami wa Isiraheli! Ngaho namanuke nonaha ave kumusaraba tuzamwemera. ….43 Yizera Imana, Ngaho Imana nimukize nonaha niba imushaka,…Ahagana ku isaha ya cyenda, Yesu yararize…”Mana yanjye, Mana yanjye, Kuki wantaye?” …48 Ako kanya umwe muri bo ariruka afata icyangwe akivika muri vino irura, ayiha Yesu ngo ayinywe. (Mariko 15: 16-20) ….16 Abasirikare bajyana Yesu…bamwambika igishura gisa n’gitukura, hanyuma baboha ikamba ry’amahwa barimushyira ku mutwe. ….18 Nuko batangira kumuhamagara, “Urakarama, mwami w’Abayahudi!” ….19 Nuko bakomeza bamukubitisha inkoni ku mutwe bamucira amacandwe. Bagatera ivi, bamushungera. ….20 Mu gihe bamushinyaguriraga, bamukuyemo ya kanzu, bongera kumwambika imyenda ye. Hanyuma bamujyana kumubamba … 37 Ataka cyane, Yesu ahumeka umwuka we wanyuma. (Yohana 19: 34) ntibamuvunnye amaguru …, ahubwo bacumise icumu mu rubavu rwa Yesu, havamo amaraso n’amazi atunguranye …. baramubambye … (Yohana 20:25) [ Tomasi ] keretse mbonye ibimenyetso by’imisumari mu biganza bye, … “… (Yohana20: 23-24 ) Igihe abasirikare babambaga Yesu, batwaye imyendaye, bayigabanyamo imigabane ine, buri wese afatamo umugabane umwe, mu gashwange kasigaye… baravuga bati “:Ntituwushwanyaguze , ” reka ahubwo dukine urusimbi turebe uri buwuhabwe”… 

Zaburi 22: 1000 mbere ya Yesu

“…1 Mana yanjye, Mana yanjye, kuki wantaye?

Kuki uri kure cyane yo kunkiza,

kugeza ubu gutaka kwanjye kw’akababaro?

2 Mana yanjye, ndarira ku manywa, ariko ntusubize, nkarira mu ijoro, ariko sinsinzire … 7 Abahisi bose barankwena;

bantuka ibitutsi, bazunguza imitwe.

8 bagira bati, “ Ngo Yizeye Uwiteka, ” 

“ reka noneho Uwiteka amukize.

Reka imuvane muri aka kaga,

niba amwishimira koko. ”9 Nyamara wankuye mu nda;

wanteye kukwizera, ndetse no ku ibere rya mama.

10 Kuva mwivuka nanaye uwawe;

kuva munda ya mama wabaye Imana yanjye.11 Ntukabe kure yanjye,

kuko nugarijwe n’ibibazo

kandi ntamuntu numwe wamfasha.12 Ibimasa byinshi byica birankikije;

ibimasa bikomeye bya “Bashani” biranzengurutse.

13 Intare zitontoma zishwanyaguza umuhigo

Zifungura akanwa kazo zishaka kumira.

14 Nasutswe nk’amazi,

kandi amagufwa yanjye yose ntaho agihurira.

Umutima wanjye wahindutse ibishashara;

washongeye muri njye.

15 Umunwa wanjye wumye nk’urujyo,

ururimi rwafatanye n’igisenge cy’umunwa wanjye;

wanshyize mu mukungugu w’urupfu.16 Imbwa zirankubakubye,

igitero cy’abagome kirankikije;

batobagura amaboko n’ibirenge byanjye.

17 Amagufwa yanjye yose ari kugahinga;

Rubanda rwose ruramwaza kandi bankina ku mubyimba.

18 Bigabagabanyije umwenda wanjye ,batangira kuwukinamo

urusimbi.

Kuba J yafashe umwanzuro wumvikana ariko utari wo ko Zaburi ya 22 yari inkuru mbamo yo kubambwa ku wa gatanu mutagatifu, biigomba gutuma twibaza ikibazo.

Ni gute dushobora gusobanura isano iri hagati yo kubambwa na Zaburi ya 22?

Byaba ari impanuka ko ibyavuzwe bihuye neza kuburyo harimo ko imyenda yagabanywe ( imyenda y’agaciro yaciwemo ibice kandi ikagabanywa abasirikare ) Kandi igakinirwaho urusimbi (mu kumara gushwanyaguzwa imyenda bari guhita bayikiniraho urusimbi ). Zaburi ya 22 yanditswe mbere y’uko kubambwa bivumburwa ariko iracyasobanura ibisobanuro byayo bitandukanye (gutobora amaboko n’ibirenge, amagufwa akaba adahujwe – mu kurambarara uwari gushinyagurirwa yaramanitswe ). Byongeye kandi, Ubutumwa bwiza bwa Yohana buvuga ko amaraso n’amazi byatembaga igihe icumu ryacumitwaga mu rubavu rwa Yesu, byerekana ko amazi yari yuzuye mu mutima.  Yesu rero yapfuye azize indwara y’umutima.  Ibi bihuye n’ibisobaniura bya Zaburi ya 22 ‘umutima wanjye wahindutse ibishashara ’.

Zaburi ya 22 yanditswe nkaho kubambwa kwa Yesu byari birimo kuba.  Ariko ni gute, kuko yahimbwe mbere y’imyaka 1000?

Ibisobanuro byahumetwe n’Imana bya Zaburi 22

Yesu, mu Mavanjiri, yavuze ko ibyo bisa nk’ubuhanuzi. Imana yahumekeye abahanuzi bo mu Isezerano rya Kera imyaka amagana mbere y’ubuzima bwa Yesu mu guhanura amakuru arambuye ku buzima bwe n’urupfu rwe kugira ngo tumenye ko ibyo byose byari muri gahunda y’Imana. Gusohora k’ubuhanuzi byaba ari nko kwemeza umukono w’Imana kuri ibi byabaye kuwa gatanu mutagatifu kuko nta muntu numwe washoboraga kubona ejo hazaza mu buryo burambuye.  Ibi ni ibimenyetso byerekana umurimo w’Imana no kwigaragaza mu mateka.

Ibisobanuro Kamere bya Zaburi 22

Abandi bavuga ko ibisa na Zaburi 22 hamwe n’ibyabaye mu kubambwa  ku wa gatanu mutagatifu ari ukubera ko abanditsi b’Ubutumwa Bwiza bahimbye ibyabaye kugira ngo bihure  n’ubuhanuzi.  Ariko ibi bisobanuro byirengagije rwose ubuhamya bw’amateka kuva icyo gihe hanze ya Bibiliya.  Josephus na Tacitus batubwira ko:

“Muri iki gihe hari umunyabwenge … Yesu. … mwiza, kandi w’imico myiza. Abantu benshi baturutse mu Bayahudi no mu bindi bihugu babaye abigishwa be. Pilato yamuciriyeho kubambwa no gupfa.” (Josephus. 90AD. Ibihe bya kera xviii. 33 Josephus yari Umuhanga mu by’amateka w’Abayahudi)

“Christus, nyiri iryo zina, yishwe na Pontius Pilato, umushinjacyaha wa Yudeya ku ngoma ya Tiberiyo ” ( Tacitus. 117 nyuma ya Yesu. Annals XV. 44.  Tacitus yari Umuhanga mu by’amateka y’Abaroma)

Ubuhamya bwabo bw’amateka bwemeranya n’ivanjili ko Yesu yabambwe. Ibi ni ngombwa kuko byinshi mubisobanuro birambuye biri muri Zaburi ya 22 ni umwihariko w’ibikorwa byo kubambwa. Niba abanditsi b’ivanjiri barashakaga guhimba ibyabaye kugirango bibe ‘ bikwiranye ’ na Zaburi  22 noneho bagombaga ahanini guhimba kubambwa kose.  Nyamara nta muntu n’umwe kuva icyo gihe wahakanye ko yabambwe, kandi umuhanga mu by’amateka w’Abayahudi Josephus avuga yeruye ko ariko yishwe.

Zaburi ya 22 n’umurage wa Yesu

Na none, Zaburi 22 ntabwo irangirira ku murongo wa 18 nkuko byavuzwe haruguru. Irakomeza. Reba ibyisjmo by’intsinzi kumpera – nyuma yuko umuntu apfuye!

26Kuri wowe ni ho gushima kwanjye guturuka,Ngushimira mu iteraniro ryinshi,Nzaguhigurira umuhigo wanjye mu maso y’abakubaha.27Abanyamubabaro bazarya bahage,Abashaka Uwiteka bazamushima,Imitima yanyu irame iteka ryose.28Abo ku mpera yose y’isi bazibuka bahindukirire Uwiteka,Amoko yose yo mu mahanga azasengera imbere yawe.29Kuko ubwami ari ubw’Uwiteka,Kandi ari we mutegetsi w’amahanga.30Abakomeye bo mu isi bose bazarya baramye,Kandi abamanuka bajya mu mukungugu bazunama imbere ye,Umuntu wese utabasha gukiza ubugingo bwe gupfa.31Abuzukuruza bazamukorera,Ubuvivi buzabaho buzabwirwa iby’Umwami Imana.

Zaburi 22: 26-31

Ibi ntabwo bivuga ibisobanuro birambuye ku byabaye ku rupfu rw’uyu muntu. Ibyo bisobanuro byavuzweho mu ntangiriro ya Zaburi. Zaburi ubu irimo iragaragaza umurage w’urupfu rw’uwo muntu hamwe na  ‘ n’ahazaza ’ n ‘ ibisekuruza bizaza ’ ( v.30 ).

Uwo yari kuba nde?

Nitwe dutuye isi nyuma y’imyaka 2000 Yesu amaze kubambwa.  Zaburi itubwira ko ‘ahazaza’ hakurikira uwatobowe wapfuye urupfu rw’agashinyaguro rwari kuba inkuru nziza izavuga kuri we.  Umurongo wa 27 uhanura imiterere y’ingaruka – ugana ku ‘impera yisi ’ no mu‘ miryango yose y’ibihugu ’ izatuma bahindukirira ‘ Uwiteka’.  Umurongo wa 29 urahanura ko ‘abo badashobora kwibeshaho’ (kuva twese dupfa bivuze ko ari twese ) umunsi umwe bazapfukama imbere ye. Gukiranuka kw’uyu mugabo kuzamenyeshwa abantu batarabaho (‘n’abataravuka’) mugihe yapfaga.

Umwanzuro wa Zaburi 22 ntaho uhuriye no kumenya niba ibyanditswe mu ivanjili ariho byavuye cyangwa niba ibambwa ryarahimbwe kubera ko rizakoreshwa mu gihe kizaza – aricyo gihe cyacu. Abanditsi b’ubutumwa bwiza, babayeho mu kinyejana cya 1 ntibashoboraga ‘guhimba ’ ingaruka z’urupfu rwa Yesu kugeza ku gihe cyacu.  Ntabwo bari bazi ibizaba.

Umuntu ntashobora guhanura neza umurage wa Yesu kuruta Zaburi ya 22. Ndetse no muburyo bworoshye iyo urebye ibirori ngarukamwaka ku isi ku wa gatanu mutagatifu bitwibutsa ubuhangange bwe ku isi nyuma y’imyaka ibihumbi bibiri apfuye.  Ibi bisohoza umwanzuro wa Zaburi 22 nkuko neza neza  imirongo yabanjirije yahanuye ibisobanuro birambuye by’urupfu rwe.

Ninde wundi mu mateka y’isi ushobora kuvuga ko ibisobanuro birambuye by’urupfu rwe kimwe n’umurage w’ubuzima bwe mu gihe kizaza byahanuwe imyaka 1000 mbere y’uko abaho?

Ahari, nk’inshuti yanjye J, uzabona amahirwe yo gutekereza kuri Zaburi 22 ukurikije kubambwa kwa Yesu. Bisaba kubitekerezaho. Ariko birakwiye kuko umugabo wahanuwe na Zaburi 22 yaramuhanuye:

Naje kugira ngo bashobore kugira ubugingo kandi bw’ukuri bwuzuye

Yohana 10:10

Dore inkuru yose y’ivanjiri yo  ku wa gatanu mutagatifu yahanuwe na Zaburi 22 kandi hano impano yayo irasobanuwe.

Nigute amakuru arambuye y’urupfu rwa Kristo yahanuwe??

Kwicwa kwa Kristo kwahanuwe birambuye n’abahanuzi bo mu Isezerano rya Kera.

Mu nyandiko yacu iheruka twabonye ko Daniyeli yahanuye ko ‘ Kristo ’ yarikuba ‘ yirishwe ’ nyuma yicyiciro runaka cyimyaka. Uku guhanura kwa Daniyeli kwasohojwe mu mpanda yo kwinjira kwa Yesu muriYeruzalemu – yagaragajwe nka Kristo wa Isiraheli – nyuma yiminsi 173 880 nyuma y’itegeko ry’Ubuperesi rigarurira Yeruzalemu. Imvugo ‘ Gukurwaho ’ yerekanaga amashusho ya Yesaya yo gushibuka kwi ishami hejuru y’igishyitsi bisa nkaho cyapfuye. Ariko yashakaga kuvuga iki?

Yesaya yerekanwa mugihe cyamateka. Yabayeho mugihe cyamategeko ya Davidic Kings

Yesaya yari yaranditse kandi ubundi buhanuzi mu gitabo cye, akoresheje izindi nsanganyamatsiko zitandukanye n’iz’ishami. Imwe mu nsanganyamatsiko nkiyi yari yerekeranye n’Umugaragu uza. Ninde wari ‘ Umugaragu’? Yaragiye kuza gukora iki? Turareba igice kimwe kirekire muburyo burambuye. 

Umugaragu Uzaza. Igice cyuzuye kiva muri Yesaya 52: 13-53: 12

 13Dore Umugaragu wanjye azakora iby’ubwenge asumbe abandi, azashyirwa hejuru akomere cyane. 14Nk’uko benshi bamutangariraga kuko mu maso he hononekaye ntihase n’ah’umuntu, n’ishusho ye yononekaye ntise n’iy’abana b’abantu, 15 uko ni ko azaminjagira amahanga menshi, abami bazumirirwa imbere ye kuko bazabona icyo batabwiwe, n’icyo batumvise bazakimenya.

Yesaya 52: 13-15

Turabizi ko uyu Mugaragu yari umuntu, kuko Yesaya yerekeza ku mugaragu w’umugabo’, kandi asobanura by’umwihariko ibyari kuzaba ejo hazaza ( uhereye ku mvugo ‘ azakora .. ’, ‘ azasingizwa… ’ n’ibindi), ubu rero ni ubuhanuzi bweruye. Ariko ubuhanuzi bwari bumeze bute?

Igihe abatambyi b’Abayahudi batangaga ibitambo ku b’Isiraheli, babaminjagiyeho amaraso mu gitambo – bagereranya ko ibyaha byabo byari bitwikiriye kandi ko bitabakorerwa. Ariko hano ivuga ko umugaragu azaminjagira ‘ ibihugu byinshi ’, Yesaya rero avuga ko muburyo busa uyu Mugaragu nawe azatanga abatari Abayahudi kubw’ibyaha byabo nkuko abatambyi bo mu Isezerano rya Kera babikoreye abasenga b’Abayahudi. Ibi birasa no guhanura kwa Zakariya ko Ishami ryaba umutambyi, rihuza inshingano z’Umwami n’umutambyi, kubera ko abatambyi bonyine ari bo bashoboraga kumena amaraso. Ubu buryo bw ‘ ibihugu byinshi ’ bikurikiza ayo masezerano y’amateka kandi yemejwe yatanzwe mbere ya Aburahamu, ko ‘ ibihugu byose ’ bizahabwa imigisha binyuze mu rubyaro rwe.

Ariko mu kuyaminjagira, ibihugu byinshi cyane ‘ kugaragara ’ na ‘ foromire ’ y’umukozi biteganijwe ko izaba ‘ yahinduwe ’ na ‘ yashyingiwe ’. Kandi nubwo bidasobanutse neza icyo Umugaragu azakora, umunsi umwe ibihugu ‘ bizasobanukirwa ’.

1  Ni nde wizeye ibyo twumvise, kandi ukuboko k’Uwiteka kwahishuriwe nde? 2Kuko yakuriye imbere ye nk’ikigejigeji, nk’igishyitsi cyumburira mu butaka bwumye, ntiyari afite ishusho nziza cyangwa igikundiro, kandi ubwo twamubonaga ntiyari afite ubwiza bwatuma tumwifuza. 3Yarasuzugurwaga akangwa n’abantu, yari umunyamibabaro wamenyereye intimba, yasuzugurwaga nk’umuntu abandi bima amaso natwe ntitumwubahe.

Yesaya 53: 1-3

Nubwo Umugaragu yari kugenda ibihugu byinshi,  ‘yarigusuzurwa ’ no‘ guhakanwa ’, no  kubabazwa ’ kandi ‘ amenyereye ububabare ’.

 Ni ukuri intimba zacu ni zo yishyizeho, imibabaro yacu ni yo yikoreye, ariko twebweho twamutekereje nk’uwakubiswe n’Imana agacumitwa na yo, agahetamishwa n’imibabaro. 5 Nyamara ibicumuro byacu ni byo yacumitiwe, yashenjaguriwe gukiranirwa kwacu, igihano kiduhesha amahoro cyari kuri we, kandi imibyimba ye ni yo adukirisha

Yesaya 53: 4-5

Umugaragu azafata ‘ ububabare bwacu ’. Uyu mugaragu kandi azaba ‘ gutoborwa ’ no ‘ kubambwa ’ nk’igihano’. Iki gihano kizatuzanira (abo mu bihugu byinshi ) ‘ amahoro ’ no gukira.

Ibi nanditse kuwa gatanu mutagatifu. Isi kimwe n’amasoko ya Bibiliya atubwira ko kuri uyu munsi hashize imyaka 2000 ( ariko na 700 + nyuma y’imyaka Yesaya yanditse ubu buhanuzi ) Yesu yabambwe. Mu gukora ko yatoboye rwose, kubera ko Yesaya yahanuye ko Umukozi azatoborwa, bakoresheje imisumari yo kubambwa.

 6 Twese twayobye nk’intama zizimiye, twese twabaye intatane, Uwiteka amushyiraho gukiranirwa kwacu twese.

Yesaya 53: 6

Twabonye ko kwangirika ari … ukubura intego, ko ibisobanuro bya Bibiliya by’icyaha ari ‘ kubura intego yagenwe ’. Nk’umwambi wunamye tujya muri ‘ inzira y’isi ’.  Uyu Mugaragu azatwara icyo cyaha kimwe ( ubunini ) twazanye.

  Yararenganye ariko yicisha bugufi, ntiyabumbura akanwa ke amera nk’umwana w’intama bajyana kubaga, cyangwa nk’uko intama icecekera imbere y’abayikemura, ni ko atabumbuye akanwa ke.

Yesaya 53: 7

Umugaragu azaba nk’intama ijyanwa ‘ kwicwa ’. Ariko ntazamagana cyangwa ngo ‘ afungure umunwa ’. Twabonye mu kimenyetso cya Aburahamu ko impfizi y’intama yasimbuye umuhungu wa Aburahamu. Iyo mpfizi – umwana w’intama – yarishwe. Kandi Yesu yiciwe ahantu hamwe (Mount Moriya = Yerusalemu ). Twabonye muri Pasika ko umwana w’intama yiciwe kuri Pasika – na Yesu na we yiciwe kuri Pasika.

  8Guhemurwa no gucirwa ho iteka ni byo byamukujeho. Mu b’igihe cye ni nde witayeho ko yakuwe mu isi y’abazima, akaba yarakubitiwe ibicumuro by’ubwoko bwe?

Yesaya 53: 8

Uyu mugaragu ‘yari gukurwa’ kw’isi y’abazima ’. Iri ni ryo jambo Daniyeli yakoresheje igihe yahanuraya ibizaba kuri Kristo amaze gushyikirizwa Isiraheli nka Mesiya wabo. Yesaya yarahanuye mu buryo burambuye ko ‘gukurwaho’ bisobanura ‘ kuva mu gihugu cy’abazima ’ – ni ukuvuga urupfu!  Rero, kuri uriya wa gatanu uteye ubwoba Yesu yapfuyeho, mubyukuri ‘ yaciwe mugihugu cy’abazima ’, nyuma y’iminsi mike gusa yerekanwe nka Mesiya mu marembo mu mpanda y’ibyishimo.

Bategetse ko ahambanwa n’abanyabyaha, yari kumwe n’umutunzi mu rupfu rwe nubwo atagiraga urugomo, kandi ntagire uburyarya mu kanwa ke.

Yesaya 53: 9

Nubwo Yesu yishwe nk’umugizi wa nabi (‘bamwicanye n’ababi ’), abanditsi b’ivanjiri batubwira ko umukire w’umuyobozi Sanhedrin, Yozefu wa Arimathea, yafashe umurambo wa Yesu amushyingura mu mva ye (Matayo 27:60). Yesu yashohoje impande zombi zo guhanura nubwo yari ‘ yahawe imva y’ababi ’, yari ‘ hamwe n’abakire mu rupfu rwe ’.

Ariko Uwiteka yashimye kumushenjagura, yaramubabaje. Ubwo ubugingo bwe buzitamba ho igitambo cyo gukuraho ibyaha, azabona urubyaro, azarama, ibyo Uwiteka ashaka bizasohozwa neza n’ukuboko kwe. 

Yesaya 53: 10

Uru rupfu rwose rw’ubugome ntabwo rwabaye impanuka iteye ubwoba cyangwa ibyago. Byari byeruye “ ubushake bw’Uwiteka ” kumujanjagura. Ariko kubera iki? Nkuko intama ziri muri Mose ’ sisiteme yo gutamba yari itangwa ry’icyaha kugirango umuntu utanga igitambo ashobore gufatwa nabi, hano ‘ ubuzima ’ bw’uyu mugaragi nabwo ni ‘ gutanga icyaha ’. Ni icyaha ki? Urebye neza ko ‘ ibihugu byinshi ’ byaba ‘ byatewe ’, n’icyaha cy’abaturage mu bihugu ‘ ibihugu byinshi ’. Abo ‘ bose ’ bafite ‘ bahindutse ’ cyangwa ‘ barayobye ’. Yesaya arakuvugaho nanjye.

1Azabona ibituruka mu bise by’ubugingo bwe bimwishimishe, bimuhaze. Umugaragu wanjye ukiranuka azatuma benshi baheshwa gukiranuka no kumenya, kandi azīshyiraho gukiranirwa kwabo. 

Yesaya 53:11

Nubwo igice cy’umugaragu giteye ubwoba, hano gihindura amajwi kandi gihinduka ibyiringiro cyane ndetse no gutsinda. Nyuma yiyi mibabaro iteye ubwoba ( yo kuba ‘ uciwe mugihugu cyabazima ’ hanyuma ushyirwaho ‘ imva ’ ), uyu Mugaragu azabona ‘ umucyo wubuzima ’. Azagaruka mubuzima?! Narebye ikibazo cy’izuka. Hano byarahanuwe. 

Kandi muri ibyo rero ‘ kugenzura urumuri rwubuzima ’ uyu garagu aza ‘ ahindura ’ benshi. Kuri ‘ gutsindishiriza ’ ni kimwe no gutanga ‘ gukiranuka ’. Wibuke ko Aburahamu yari ‘ yashimiwe ’ cyangwa yatanzwe ‘ gukiranuka ’. Muburyo busa uyu Mugaragu azasobanura, cyangwa inguzanyo, gukiranuka kuri ‘ benshi ’.

Ni cyo gituma nzamugabanya umugabane n’abakomeye, azagabana iminyago n’abanyamaboko, kuko yasutse ubugingo bwe akageza ku gupfa akabaranwa n’abagome, ariko ubwe yishyizeho ibyaha bya benshi kandi asabira abagome.

Yesaya 53: 12

Igice cy’umugaragu cyerekana cyane cyane kubambwa no kuzuka kwa Yesu ku buryo bamwe mu banegura bavuga ko inkuru z’ubutumwa bwiza zakozwe cyane cyane kuriwe ‘zikwiranye ’ n’iki gice cy’umugaragu. Ariko mu mwanzuro we Yesaya ahakanya abo banegura. Umwanzuro ntabwo ari uguhanura kubambwa no kuzuka nk’ibyo, ahubwo ni ingaruka z’urupfu nyuma y’imyaka myinshi nyuma yarwo. Yesaya ahanura iki? Uyu Mugaragu, nubwo azapfa nk’umugizi wa nabi, umunsi umwe azaba umwe ‘ ukomeye ’. Abanditsi b’ivanjili ntibashobora gukora iki gice ‘ gikwiranye ’n’ inkuru y’ubutumwa bwiza, kubera ko amavanjiri yanditswe nyuma y’imyaka mike nyuma yo kubambwa kwa Yesu ’  – mu gihe ingaruka z’urupfu rwa Yesu ’ zari zikiri gushidikanywaho.  Imbere y’isi, Yesu yari akiri umuyobozi wishwe w’umuco wanze igihe amavanjiri yandikwaga.  Dusubiye inyuma y’imyaka 2000 turebe ingaruka z’urupfu rwe kandi tumenye uburyo binyuze mu mateka ibi byamuteye ‘ ubuhangange ’. Abanditsi b’ivanjili ntibashoboraga kubona ibyo. Ariko Yesaya yarabikoze. Umugaragu, uzwi kandi ku izina rya Ishami, binyuze mu gitambo cye ku bushake bazatangira kumwiyegereza – kumusenga ndetse – nkuko Yesu yabihanuye igihe yiyise ‘ Mwene Umuntu ’ mu rubanza rwe mbere y’abacamanza (Sanhedrin).

Ishami: Gushibuka mu gihe cyiza cyo … ‘gucibwa.

Twagiye dushakisha insanganyamatsiko ku ishami mu buhanuzi bwo mu Isezerano rya Kera. Twabonye ko Yeremiya muri 600 mbere ya Yesu yakomeje iyo nsanganyamatsiko (Yesaya yatangiye imyaka 150 mbere ye) atangaza ko iri shami rizaba Umwami. Mbere twabonye ko Zakariya, yakurikije ibyo Yeremiya yahanuye ko iri shami rizitwa Yesu kandi ko yari kuzahuza inshingano z’ubwami n’ubutambyi – ikintu kitigeze kibaho mbere mu mateka ya Isiraheli.

Igisigo cya Daniyeli ku kuza k’uwasizwe

Noneho kuri Daniyeli. Yabaga mu buhungiro bwa Babiloni, aba umuyobozi ukomeye muri guverinoma ya Babiloni n’Ubuperesi – n’umuhanuzi w’umuyahudi.

Daniyeli yerekanwe mu ngengabihe hamwe n’abandi bahanuzi bo mu Isezerano rya Kera 

Mu gitabo cye, Daniyeli yakiriye ubutumwa bukurikira:

 21 ngikomeje gusenga umugabo Gaburiyeli nabonaga ngitangira kwerekwa aratumwa, maze aragaruka aza n’ingoga igihe cyo gutamba igitambo cya nimugoroba cyendaga kugera, ankoraho. 22Arambwira anyigisha ati “Daniyeli, ubu nzanywe no kungura ubwenge bwawe. 23Ugitangira kwinginga haje ijambo, kandi nzanywe no kurikubwira kuko ukundwa cyane. Nuko iryo jambo uritekereze cyane, umenye n’ibyo weretswe.24“Ibyumweru mirongo irindwi bitegekewe ubwoko bwawe n’umurwa wera, kugira ngo ibicumuro bicibwe n’ibyaha bishire, no gukiranirwa gutangirwe impongano haze gukiranuka kw’iteka, ibyerekanywe n’ibyahanuwe bifatanishwe ikimenyetso, ahera cyane hasigwe amavuta. 25Nuko ubimenye, ubyitegereze yuko uhereye igihe bazategekera kubaka i Yerusalemu bayisana kugeza kuri Mesiya Umutware hazabaho ibyumweru birindwi, maze habeho ibindi byumweru mirongo itandatu na bibiri bahubake basubizeho imiharuro n’impavu, ndetse bizakorwa mu bihe biruhije. 26Ibyo byumweru uko ari mirongo itandatu na bibiri nibishira Mesiya azakurwaho, kandi nta cyo azaba asigaranye. Maze abantu b’umutware uzaza bazarimbure umurwa n’ubuturo bwera, uwo iherezo rye rizaba nk’utembanywe n’umwuzure w’amazi, intambara n’ibyago bizarinda bigeza bitegetsweimperuka. Ni

koDaniyeli 9: 21 – 26a

Ubu ni ubuhanuzi bw’ ‘Uwasizwe’ (= Kristo = Mesiya ) hahanurwa igihe azazira. Byari gutangirana n’isezerano ryo ‘gusana no kubaka Yeruzalemu. Nubwo Daniyeli yahawe kandi yandika ubu butumwa (muri 537 mbere y’igihe cya Kristu ) ntabwo yari akiriho kugirango abone intangiriro yo gusohoza kwabyo.

Iteka ryo gusana Yeruzalemu

Ariko Nehemiya, hafi imyaka ijana nyuma ya Daniyeli, yabonye ibi bisohora. Yanditse mu gitabo cye ko

 

1Umunsi umwe wo mu kwezi kwitwa Nisani mu mwaka wa makumyabiri wo ku ngoma y’Umwami Aritazeruzi, vino yari iteretse imbere y’umwami, maze nenda vino nyihereza umwami. Kandi mbere hose sinagiraga umubabaro imbere ye. 2Umwami arambaza ati “Ni iki gitumye ugaragaza umubabaro kandi utarwaye? Ibyo ntibiterwa n’ikindi keretse umubabaro wo mu mutima.”Mbyumvise ndatinya cyane. 3 Umwami ndamusubiza nti “Umwami arakarama! Icyambuza kugaragaza umubabaro ni iki, ko umurwa n’ahantu h’ibituro bya ba sogokuruza habaye amatongo, n’amarembo yaho akaba yarahiye?”4Umwami arambaza ati “Hari icyo unsaba?”Nuko nsaba Imana nyir’ijuru, 5maze nsubiza umwami nti “Niba umwami abikunze kandi umugaragu wawe nkakugiraho ubuhake, unyohereze i Buyuda mu murwa urimo ibituro bya ba sogokuruza, mbone kuwubaka.”6Umwami yari yicaranye n’umwamikazi arambaza ati “Urugendo rwawe ruzaba urw’iminsi ingahe, kandi uzagaruka ryari?” Nuko umwami yemera ko ngenda dusezerana igihe.

Nehemiya 2: 1 – 6

9Maze ndagenda nsanga ibisonga byo hakurya y’uruzi mbaha inzandiko z’umwami, kandi umwami yari yantumanye n’abatware b’ingabo n’abagendera ku mafarashi. 10Bukeye Sanibalati w’Umuhoroni na Tobiya umugaragu w’Umwamoni babyumvise birabababaza cyane, yuko haje umuntu wazanywe no gushakira Abisirayeli ibyiza.11Nuko ngeze i Yerusalemu marayo gatatu

Nehemiya 2: 11

Ibi byanditswe mu isezerano ryo “gusana no kubaka Yeruzalemu” Daniyeli yari yarahanuye ariho kubara bizatangira. Byari mu mwaka wa 20 w’umwami w’abami w’Abaperesi Aritazerikisesi, uzwi cyane – mu mateka kuva yatangira ingoma ye muri 465 mbere y’igihe cya Kristu. Ari nabwo mu mwaka wa 20 wo gutegeka kwe iri teka mu mwaka wa 444 mbere y’igihe cya Kristu ryari gutangwa. Hafi imyaka ijana nyuma ya Daniyeli, Umwami w’abami w’Abaperesi yatanze itegeko rye, bitangirana no kubara byari kuzazana Kristo.

Karindwi ‘Zirindwi’ na mirongo itandatu na kabiri ‘Zirindwi

Ubuhanuzi bwa Daniel bwerekanye ko nyuma ya “Karindwi ‘zirindwi’ na mirongo itandatu na kabiri ‘zirindwi’ Kristo azamenyekana. 

“Karindwi” ni iki?  

Mu itegeko rya Mose hari igihe cy’imyaka irindwi aho ubutaka bwagombaga kurazwa bagasubika  ubuhinzi buri mwaka wa karindwi. Byanditswe mu buryo bukurikira

 2“Bwira Abisirayeli uti: Nimumara kugera mu gihugu nzabaha, icyo gihugu kizajye kiziriririza Uwiteka isabato. 3Uzajye ubiba mu murima wawe mu myaka itandatu, kandi mu myaka itandatu uzajye wanganya amahage y’imizabibu yawe, kandi abe ari mo usarura imyaka yabyo. 4Ariko umwaka wa karindwi uzajye uba isabato yo kuraza igihugu ihinga yo kuziriririzwa Uwiteka, ntukawubibemo ku murima wawe, ntukawanganyemo amahage y’imizabibu yawe.

Abalewi 25: 2 – 4

Imiterere y’amagambo ya Daniyeli iri mu ‘myaka’, nuko rero ‘karindwi’ bisobanura ibi bihe by’imyaka irindwi. Icyo gihe, karindwi ‘zirindwi’ na mirongo itandatu na kabiri ‘zirindwi’ byasobanurwa mu buryo bwa (7 + 62) * 7 = imyaka 483.  

Umwaka w’ iminsi- 360 

Tugomba gukora kalendari imwe nto yo kubihuza. Nkuko aba kera benshi babigenzaga, abahanuzi bakoresheje umwaka w’iminsi 360. Hariho uburyo butandukanye bwo gukurikirana ‘umwaka’ muri kalendari. Iya kijyambere (ishingiye kuri rugendo rw’izuba ) ni iminsi 365.24, iyab’Isilamu ni iminsi 354 ( ishingiye ku rugendo rw’ukwezi ). Daniyeli we yakoresheje iy’iminsi 360. Rero, imyaka 483, ‘y’iminsi 360 – ni 483 * 360 / 365.24 = imyaka 476 y’izuba.

Kuza kwa Kristo

Tugendeye kuri aya makuru ubu biroroshye kubara igihe Kristo yagombaga kuzira hakurikijwe ubuhanuzi bwa Daniyeli. Imyaka 483 y’iminsi 360 ku mwaka iraduha:

Imyaka 483 * iminsi 360 ku mwaka = iminsi 173 880

Muri kalendari yacu ya none ibi byaduha imyaka 476 y’izuba hakaba hasigaye iminsi 25. 

(173 880/365.24219879 = 476 hagasigara 25).

Umwami Aritazerikisesi yategetse gusana Yeruzalemu:

Mu kwezi kwa Nisani mu mwaka wa makumyabiri… 

Nehemiya 2: 1

Nisani ya 1 iri mu bitekerezo kuva yatangira umwaka mushya w’Abayahudi n’Ubuperesi, bigaragaza impamvu Umwami yavuganye na Nehemiya mu birori.  Nisani ya 1 yari kandi kuba itangiriro ry’ukwezi gushya kuva bakoresha amezi y’ukwezi.  Hagendewe ku iteganyabihe  rigezweho tuzi ko igihe ukwezi gushya kuranga Nisani ya 1, muri 444 mbere ya Yesu ariho kwabaye.  Ibarwa ry’inyenyeri rishyira ukwezi kwa Nisan ya 1 y’umwaka wa 20 w’umwami w’abami w’Abaperesi Aritazerikisesi saa kumi za mugitondo ku ya Werurwe 4, 444 mbere ya Yesu muri kalendari igezweho.

… ku munsi wa Mashami Ku cyumweru

Ongeraho imyaka 476 y’igihe cya Daniyeli cyahanuwe kuri iyi tariki itugeza muri Werurwe 4, 33 ku gihe cya Krisitu, nkuko byasobanuwe haruguru.  Ongeraho iminsi 25 isigaye y’igihe Daniyeli yahanuwe kugeza Werurwe 4, 33 mu gihe cya Krisitu, iduha 29 Werurwe 33 mu gihe cya Krisitu.  Ku ya 29 Werurwe 33 nyuma ya Yesu, yari Ku cyumweru cy’imikindo – umunsi Yesu yinjiye i Yeruzalemu ku ndogobe, avuga ko ari Kristo.  

Tangira – Iteka ryatanzweWerurwe 4, 444 mbere y’igihe cya Krisitu
Ongeraho imyaka y’izuba (- 444 + 476 + 1)Werurwe 4, 33 mu gihe cya Krisitu
Ongeraho iminsi 25 isigaye y’ ‘indwi’ Werurwe 4 + 25 = 29 Werurwe, 33 mu gihe cya Krisitu
Ku ya 29 Werurwe 33 mu gihe cya KrisituKu cyumweru, Kwinjira kwa Yesu i Yeruzalemu

Yesu yinjiye i Yeruzalemu ku ya 29 Werurwe 33 mu gihe cya Krisitu, ashyirwa ku ndogobe, Yesu yasohoje ubuhanuzi bwa Zakariya n’ubuhanuzi bwa Daniyeli – kugeza no ku munsi. 

Impanda y’intsinzi yo kwinjira kwa Yesu – Uwo munsi

Icyi ni icyumweru cya mashami, umunsi nyine twibuka ko Yesu yinjiye muri Yeruzalemu. Dukurikije ibyo twabonye hejuru tugakoresha imibare y’ibanze, dusanga igisigo cya Daniyeli cya karindwi bitugeza neza kuri uyu munsi. Uyu niwo munsi Yesu yerekanwe nk’Umwami cyangwa Kristo mu gihugu cy’Abayahudi. Ibi turabizi kuko Zakariya (wari wahanuye izina rya Kristo) nawe yari yaranditse ati:

 Nezerwa cyane wa mukobwa w’i Siyoni we, rangurura wa mukobwa w’i Yerusalemu we, dore umwami wawe aje aho uri. Ni we mukiranutsi kandi azanye agakiza, yicishije bugufi agendera ku ndogobe, ndetse no ku cyana cyayo.

Zakariya 9: 9

Zakariya n’abandi beretswe ukwinjira k’Umwami i Yeruzalemu

Umwami wari utegerejwe kuva kera azahishurwa ajya i Yeruzalemu ku ndogobe hamwe n’imbaga yitabiriye ibirori ivuza impundu yishimye. Ku munsi w’impanda y’ibyishimo byo kwinjira kwa Yesu i Yeruzalemu – uwo munsi nyine wahanuwe na Daniyeli mu gisigo cye cy ‘karindwi’ – Yesu yagiye i Yeruzalemu ku ndogobe. Luka yarabyanditse:

 41Ageze hafi abona umurwa arawuririra ati 42“Uyu munsi nawe, iyo umenya ibyaguhesha amahoro! Ariko noneho bihishwe amaso yawe. 43Kuko iminsi izaza, ubwo abanzi bawe bazakubakaho uruzitiro. Bazakugota, bazakurinda cyane impande zose, 44kandi bazagutsembana n’abana bawe batuye muri wowe. Ntibazagusigira ibuye rigeretse ku rindi, kuko utamenye igihe wagenderewe.

Luke 19: 41 – 44

Yesu yarijijwe nuko abantu batari bazi umunsi nyine wahanuwe na Zakariya na Daniyeli. Ariko kubera ko batigeze bamenya uyu munsi ko Kristo yahishuwe, ikintu gitunguranye rwose cyari kuba. Daniyeli, muri icyo gice kimwe aho yatanze igisigo cya ‘indwi’, yahanuye ko:

 26Ibyo byumweru uko ari mirongo itandatu na bibiri nibishira Mesiya azakurwaho, kandi nta cyo azaba asigaranye. Maze abantu b’umutware uzaza bazarimbure umurwa n’ubuturo bwera, uwo iherezo rye rizaba nk’utembanywe n’umwuzure w’amazi, intambara n’ibyago bizarinda bigeza imperuka. Ni ko bitegetswe. 27 Uwo mutware azasezerana na benshi isezerano rikomeye, rimare icyumweru kimwe. Nikigera hagati azabuzanya ibitambo n’amaturo, umurimbuzi azaza ku ibaba ry’ibizira, maze kugeza ku mperuka yategetswe uburakari buzasandazwa kuri uwo murimbuzi.”

Daniyeli 9: 26 – 27

Iyo afata intebe y’ubwami, Kristo yari ‘gukurwaho’ kandi ntakintu yari gusigarana. Mu gukoresha iyi nteruro ‘gukurwaho’ (Bibiliya zimwe zisemura gusa ‘kuzapfa’) Daniyeli yashingiraga ku ‘Ishami’, riva ku gisekuru cya Yese, ryahanuwe mbere na Yesaya, rigaobanurwa na Yeremiya, izina ryahanuwe na Zekariya ryongera kandi gihishurirwa Daniyeli na Zakariya. Iri shami ryari ‘gukurwaho’.  Nyuma umujyi wa ( Yerusalemu ) wari gusenywa ( byabaye muri 70 nyuma ya Krisitu ).  Ariko ni gute iri shami ryari ‘gukurwaho? Tuzabigarukaho ubutaha kuri Yesaya kugirango turebe ibisobanuro bifatika.

Ishami: Yiswe imyaka amagana mbere y’uko avuka.

Twabonye uburyo Yesaya yakoresheje ishusho ry’ishami.  Uwari kuzava mu ngoma yaguye ya Dawidi, Yari kuzaba afite ubwenge n’imbaraga. Yeremiya yakurikiranye avuga ko iri ishami rizamenyekana nk’Uwiteka ( izina ry’Isezerano rya Kera ku Mana ) ubwayo.

Zakariya akomeza Ishami

Zakariya yagarutse nyuma y’ubuhungiro bwa Babiloni kugira ngo yubake urusengero

Umuhanuzi Zakariya yabayeho muri 520 mbere ya Yesu, nyuma y’uko Abayahudi basubiye i Yeruzalemu bava mu buhungiro bwabo bwa mbere i Babiloni.  Icyo gihe, Abayahudi bubakaga urusengero rwabo rwasenyutse.  Umutambyi mukuru icyo gihe yari umugabo witwa Yoshuwa, yari yongeye gutangira imirimo y’ubutambyi. Zakariya, umuhanuzi, yafatanyaga na mugenzi we Yoshuwa, Umutambyi Mukuru, mu kuyobora Abayahudi. Dore ibyo Imana – ibinyujije muri Zakariya – yavuze kuri uyu Yoshuwa:

‘”Umva Wowe mutambyi Mukuru Yoshuwa na bagenzi bawe bicaye imbere yawe, abo ni abagabo bagereranya ibintu bizaza: Ngiye kuzana umugaragu wanjye Ishami. ” …, Uwiteka Ushoborabyose niko avuze: “Kandi nzakuraho icyaha cy’iki gihugu umunsi umwe

Zakariya 3: 8 – 9

Ishami!  Ryatangijwe na Yesaya imyaka 200 mbere, rikomezwa na Yeremiya hashize imyaka 60, Zekariya akomeza hamwe n’Ishami.  Hano Ishami naryo ryitwa ‘umugaragu wanjye.  Mu buryo bumwe na bumwe, Umutambyi Mukuru Yoshuwa muri Yeruzalemu mu wa 520 mbere ya Kristu, mugenzi wa Zakariya, yari ikimenyetso cy’iri shami rizaza.  Ariko gute? Bivuze ko umunsi umwe’ ibyaha bizakurwaho n’Uwiteka. Ibyo byari kubaho bite?

Ishami: Guhuriza hamwe umutambyi n’Umwami

Zekariya asobanura nyuma. Kugira ngo twumve ko dukeneye kumenya ko uruhare rw’umutambyi n’Umwami rwatandukanijwe rwose mu Isezerano rya Kera. Nta n’umwe mu Bami ba Dawidi washoboraga kuba abatambyi, kandi abatambyi ntibashoboraga kuba abami. Uruhare rw’umutambyi kwari uguhuza Imana n’umuntu binyuze mu gutanga ibitambo by’inyamaswa ku Mana kubera guhongerera ibyaha, kandi akazi k’Umwami kwari ugutegeka no gutanga ubutabera yicaye ku ntebe y’ubwami. Bombi bari ingenzi; bombi bari batandukanye. Nyamara Zakariya yanditse ko mu gihe kiri imbere:

‘Ijambo ry’Uwiteka ryaje aho ndi: “… Fata ifeza na zahabu hanyuma ukore ikamba, urishyire ku mutwe w’umutambyi mukuru Yoshuwa. Mubwire ibi nibyo Uwiteka Ushoborabyose avuga ati: ‘Dore umuntu witwa Ishami, kandi azahaguruka mu mwanya we yubake urusengero rw’Uwiteka… kandi azambara icyubahiro kandi azicara ategeke ku ntebe ye. Kandi azaba umutambyi ku ntebe ye. Kandi hazabaho ubwumvikane hagati ya bombi ‘

Zakariya 6: 9 – 13

Hano, binyuranyije n’amategeko yose yababanjirije, umutambyi mukuru mu gihe cya Zakariya ( Yoshuwa ) agomba kwambara ikamba ry’umwami mu buryo bw’ikigereranyo nk’ishami. Wibuke ko Yoshuwa yari ‘ikimenyetso cy’ibintu bizaza. Yoshuwa, Umutambyi Mukuru, mu kwambara ikamba ry’’ubwami, yabonye ejo hazaza hahuza Umwami n’Umutambyi mu muntu umwe – umutambyi ku ntebe y’Ubwami.  Byongeye kandi, Zakariya yanditse ko ‘Yoshuwa’ yari izina ry’ishami. Ibyo bivuze iki?

Izina ‘Joshua’ ni izina ‘Yesu

Kugira ngo twumve ko dukeneye gusuzuma amateka y’ubusobanuro bw’isezerano rya kera. Isezerano rya mbere ry’igiheburayo ryahinduwe mu kigereki muri 250 BCE, rizwi ku izina rya “Septuagint cyangwa LXX”.  Riracyanakoreshwa cyane, twabonye uburyo ‘Kristo’ yagaragajwe bwa mbere muri “LXX” hanyuma tugakurikiza iryo sesengura ubu kuri ‘Yoshuwa

‘Yoshuwa’ = ‘Yesu’. Bombi baturuka mu izina ry’igiheburayo ‘Yhowshuwa’

Nkuko mubibona ku gishushanyo Yoshuwa ni ubusobanuro bw’icyongereza bw’izina ry’umwimerere ry’igiheburayo ‘Yhowshuwa.  Quadrant # 1 yerekana uburyo Zakariya yanditse ‘Yoshuwa’ muri 520 MIC mu giheburayo.  Byahinduwe ‘Yoshuwa’ mu Cyongereza ( # 1 = > # 3 ). ‘Yhowshuwa’ mu giheburayo ni kimwe na Yoshuwa mu Cyongereza Igihe LXX yahinduwe kuva mu giheburayo ikajya mu kigereki mu 250 BCE Yhowshuwa yahindurwaga ‘Iesous ‘( # 1 = > # 2 ). ‘Yhowshuwa’ mu giheburayo ni kimwe na Iesous mu kigereki. Iyo Ikigereki cyahinduwe mucyongereza, Iesous ihindurwa mo ‘Yesu’ ( # 2 = > # 3 ).  Iesous mu kigereki ni kimwe na Yesu mu Cyongereza.

Yesu yitwaga Yhowshuwa igihe yavugwaga mu giheburayo, ariko mu Isezerano Rishya ry’Ubugereki izina rye ryanditswe nka ‘Iesous’ – rihwanye n’uburyo Isezerano rya Kera ry’Abagereki LXX yanditse iryo zina. Iyo Isezerano Rishya rihinduwe kuva mu kigereki rijya mu Cyongereza ( # 2 = # > 3 ‘Iesous’ bisobanurwa ngo ‘Yesu.  Izina rero ‘Yesu’ = ‘Yoshuwa’, hamwe na ‘Yesu’ unyura mu ntambwe yo hagati y’Abagereki, na ‘Yoshuwa’ biva mu giheburayo.  Yesu w’i Nazareti bombi, na Yoshuwa Umutambyi Mukuru wo muri 520BCE bari bafite izina rimwe, bitwa ‘Yhowshuwa’ mu giheburayo kavukire. Mu kigereki, bombi bitwaga ‘Iesous.  

Yesu w’i Nazareti ni Ishami

Noneho ubuhanuzi bwa Zakariya burumvikana. Ubu ni ubuhanuzi bwakozwe muri 520 MIC, ko izina ry’ishami rizaza ryaba ‘Yesu’, ryereka Yesu w’i Nazareti.

Uyu Yesu uzaza, nk’uko Zakariya abivuga, yahuzaga uruhare rw’Umwami n’Abatambyi. Ni iki abatambyi bakoze? Mw’izina ry’abantu batanze ibitambo ku Mana kugira ngo bakizwe ibyaha. Umutambyi yatwikiriye ibyaha by’abaturage binyuze mu gitambo. Mu buryo nk’ubwo, Ishami rizaza ‘Yesu’ ryari kuzana igitambo kugira ngo Uwiteka ‘ashobore gukuraho icyaha cy’iki gihugu umunsi umwe’ – umunsi Yesu yitanze nk’ igitambo.

Yesu w’i Nazareti yari azwi hanze y’ivanjiri.  Abayahudi “Talmud”, Josephus n’abandi banditsi bose b’amateka kuri Yesu, inshuti n’abanzi, bahoraga bamwita ‘Yesu’ cyangwa ‘Kristo, izina rye rero ntabwo ryahimbwe mw’ivanjiri.  Ariko Zakariya yahanuye izina rye imyaka 500 mbere yuko abaho.

Yesu yaje ‘aturutse mu gishyitsi cya Yese’ kuko Yese na Dawidi bari abakurambere be. Yesu yari afite ubwenge no gusobanukirwa ku rwego rumutandukanya n’abandi.  Gusobanukirwa kwe kurenze, gutuza no gushishoza byakomeje gutangaza abamunegura n’abayoboke be.  Imbaraga ze binyuze mu bitangaza n’ivanjiri ntawabihakana. Umuntu ashobora guhitamo kutabyemera; ariko umuntu ntashobora kubyirengagiza.  Yesu ahuye n’ubwiza bwo kugira ubwenge n’imbaraga zidasanzwe Yesaya yahanuye ko umunsi hari uzaza aturutse mw’ishami. 

Noneho tekereza ku buzima bwa Yesu w’i Nazareti. Yavuze rwose ko ari umwami – Umwami w’ukuri. Ibi nibyo ‘Kristo’ bisobanura.  Ariko ibyo yakoze mugihe yari kw’isi mubyukuri byari ubutambyi. Akazi k’ubutambyi kwari ugutanga ibitambo byemewe mu izina ry’Abayahudi.  Urupfu rwa Yesu rwari ingirakamaro muri ibyo, kandi, rwari ituro ry’Imana, mu izina ryacu. Urupfu rwe rwatsinze icyaha no guhamwa nacyo ku muntu uwo ari we wese, atari ku Muyahudi gusa. Ibyaha by’ubutaka byavanyweho ‘mu munsi umwe’ kuko Zakariya yari yarahanuye – umunsi Yesu yapfiriyeho kandi yishyura ibyaha byose. Mu rupfu rwe yujuje ibisabwa byose nk’ umutambyi, nubwo ahanini azwi nka ‘Kristo’ cyangwa Umwami.  Yahuje inshingano zombi. Ishami, rya Dawudi kera ryiswe ‘Kristo’, ni Umutambyii – Umwami.  Kandi izina rye ryahanuwe imyaka 500 mbere yuko avuka na Zakariya.

Ikimenyetso cy’ishami: Igishyitsi cyapfuye cyongeye Kigashibuka.

Yesu yari afite abamunegura babazaga ubutware bwe.  Iyo Yabasubizaga yerekana abahanuzi baje mbere ye, Akavuga ko bahanuye ubuzima bwe.  Dore urugero rumwe Yesu yarababwiye ati:

… Ibi ni Ibyanditswe cyane bihamya kuri njye …

Yohana 5: 39

Mu yandi magambo, Yesu yavuze ko yahanuwe mu Isezerano rya Kera, ryamubanjirije imyaka amagana. Abahanuzi bo mu Isezerano rya Kera bavuze ko Imana yahumekeye inyandiko zabo. Kubera ko nta muntu ushobora guhanura neza imyaka amagana mu gihe kizaza, Yesu yavuze ko ibi ari ibimenyetso byerekana niba koko yaje ari gahunda y’Imana cyangwa niba atariyo. Ni ikizamini cyo kureba niba Imana ibaho kandi niba ivuga.  Isezerano rya Kera rihari kugirango dusuzume kandi dusuzume iki kibazo kimwe kuri twe ubwacu.

Banza usuzume.  Kuza kwa Yesu kwatangajwe mu ntangiriro y’Isezerano rya Kera.  Hanyuma twabonye ko igitambo cya Aburahamu cyahanuye aho Yesu yagombaga gutangwa mugihe Pasika yahanuye umunsi n’umwaka ko bizaba.  Twabonye ko Zaburi ya 2 ariho izina ‘Kristo’ ryakoreshejwe ryabanjirije Umwami uza.  Ariko ntibyarangirira aho.  Ibindi byinshi byanditswe bishakisha ejo hazaza ukoresheje andi mazina n’ibyavuzwe. Yesaya ( imyaka 750 mbere ya Yesu ) yarabivuze nyuma ibitabo byo mu Isezerano rya Kera byerekanye ko hari ishami rizaza.

Yesaya n’ishami

Igishushanyo gikurikira cyerekana Yesaya mu gihe cy’amateka hamwe n’abandi banditsi bo mu Isezerano rya Kera.

Urabona ko uhereye igihe igitabo cya Yesaya cyanditswe mu gihe cy’ingoma y’ubwami bwa Dawidi (1000 – 600 mbere ya Yesu). Icyo gihe (muri 750 mbere ya Yesu) ingoma n’ubwami yari yaramuzwe n’ibyaha. Yesaya yasabye ko Abami basubira ku Mana no mu mwuka w’amategeko ya Mose. Ariko Yesaya yari azi ko Isiraheli itazihana, bityo ahanura ko izarimburwa kandi ingoma ya cyami ikazarangira.

Yakoresheje imvugo ngereranyo yihariye, cyangwa ishusho, ku ngoma y’umwami, ayishushanya nk’igiti kinini. Iki giti cyari gifite imizi ariyo Yese, se w’umwami Dawidi. Kuri Ysse Ingoma yatangiranye na Dawidi, no kuri Salomo wamusimbuye, igiti cyakomeje gukura no gutera imbere.

Mbere cyar’Igiti … hanyuma igishyitsi … hanyuma Ishami

Yesaya yanditse ko iyi ngoma igereranywa n’igiti’ kizatemwa vuba, ikagabanywa kugeza ku gishyitsi. Dore uko yerekana ishusho y’igiti nyuma akayihindura igishyitsi  n’igihimba:

 

1  Mu gitsina cya Yesayi hazakomoka agashami, mu mizi ye hazumbura ishami ryere imbuto.2Umwuka w’Uwiteka azaba kuri we, umwuka w’ubwenge n’uw’ubuhanga, umwuka wo kujya inama n’uw’imbaraga, umwuka wo kumenya Uwiteka n’uwo kumwubaha

Yesaya 11: 1 – 2


Ingoma igereranywa nk’igihimba cya Yese- se wa Dawidi

Gutema iki ‘giti’ byabaye nyuma y’imyaka 150 nyuma ya Yesaya ahagana muri 600 mbere ya Yesu, igihe Abababuloni bigaruriye Yeruzalemu bakirukanira abaturage bayo n’umwami i Babiloni mu buhungiro ( igihe gitukura mu ngengabihe iri hejuru). Yese yari se w’umwami Dawidi, kandi n’intandaro y’ingoma ya Dawidi. ‘Igishyitsi, Yese’ rero cyari ikigereranyo cy’ukugwa kw’ ingoma ya Dawidi.

Ishami: ‘we’ uza kuva Dawidi afite ubwenge

Ishami rishibuka ku gihimba cyapfuye cya Yese

Ariko ubu buhanuzi bwarebye kure ku hazaza kuruta gucibwa kw’abami gusa. Yesaya yahanuye ko nubwo ‘igishyitsi’ kizagaragara nkaho cyapfuye ( kuko ibishyitsi biba ), umunsi umwe mu gihe kizaza cyari kuza shibuka kikazana ishami rigiturutsemo, nkuko amashami ashobora kumera avuye mu bishyitsi by’biti. Iri shami ryitwa ‘we’ bityo Yesaya avuga ku mugabo runaka, ukomoka ku gisekuru cya Dawidi nyuma yuko ingoma izacibwa. Uyu mugabo yaba afite imico y’ubwenge, imbaraga, n’ubumenyi byaba ari nkaho Umwuka w’Imana cyane wari umuriho.

Yesu … ‘we’ ukomoka kuri Dawidi afite ubwenge

Yesu ahuye n’ibisabwa, kuza ‘kuva mu gishyitsi cya Yese’ kuva Yese na Dawidi bari abakurambere be. Igituma Yesu adasanzwe ni ubwenge no gusobanukirwa yari afite.  Ubushishozi bwe, bushishoza n’ubushishozi mu guhangana n’abatavuga rumwe n’ubutegetsi n’abigishwa bikomeje gushimisha abanegura ndetse n’abayoboke kuva icyo gihe.  Imbaraga ze mu ivanjiri binyuze mu bitangaza ntawabihakana. Umuntu ashobora guhitamo kutabyemera; ariko umuntu ntashobora kubyirengagiza.  Yesu ahuye n’ubwiza bwo kugira ubwenge n’imbaraga zidasanzwe Yesaya yahanuye ko umunsi umwe uzava muri iri shami.

Yeremiya n’ishami

Ni nk’imenyetso cyashyizweho na Yesaya mu mateka. Ariko ntibyarangirira aho. Ikimenyetso cye ni icyambere gusa mu bimenyetso byinshi. Yeremiya, yabayeho nyuma y’imyaka 150 ya Yesaya, igihe ingoma ya Dawidi yacibwaga mbere y’uko we ubwe yandika:

 “Dore iminsi izaza, ubwo nzumburira Dawidi Ishami rikiranuka, azima abe umwami kandi akorane ubwenge, azasohoza imanza zitabera no gukiranuka mu gihugu. Ni ko Uwiteka avuga. 6Mu gihe cye Yuda azakizwa kandi Isirayeli azibera amahoro, iri ni ryo zina rya Shami rizitwa: UWITEKA GUKIRANUKA KWACU.”

Yeremiya 23: 5 – 6

Yeremiya yaguye insanganyamatsiko y’ishami ry’ingoma ya Dawidi yatangijwe na Yesaya mu myaka 150 mbere. Ishami rizaba Umwami uganje. Ariko ibi nibyo rwose Zaburi 2 ubuhanuzi bwavuze Umwana w’Imana uzaza / Kristo / Mesiya. Ese birashoboka ko Ishami n’Umwana w’Imana ari bimwe?

Ishami: Uwiteka Gukiranuka kwacu

Ariko iri shami ryitwa iki? Ryari kwitwa ‘UMWAMI’ uzaba ‘wacu’ ( ni – twe abantu ) Gukiranuka kwacu. Nk’uko twabibonye hamwe na Aburahamu, ikibazo cy’abantu nuko ‘turi abanyabyaha’, bityo rero dukeneye ‘gukiranuka.  Hano, mu gusobanura Ishami, tubona igitekerezo cy’uko abantu bo mu bihe by’ahazaza bya Yeremiya bari kuzabona ‘gukiranuka’ kwabo n’Uwiteka – YAHWEH ubwe ( YAHWEH ni izina ry’Imana mu Isezerano rya Kera ).  Ariko ibyo byari gukorwa bite?  Zakariya yatanze ibisobanuro birambuye kuri twe kuko yerekana kurushaho kuri iyi nsanganyamatsiko y’ishami rizaza, ahanura n’izina rya Yesu – tuzareba ubutaha.

Pasika Ikimenyetso cya Mose

Aburahamu amaze gupfa abamukomokaho bitwaga Abisiraheli. Nyuma y’imyaka 500 babaye ubwoko bunini.  Ariko kandi babaye imbata z’abanyamisiri.

Kuva mu Egiputa

Umuyobozi wa Isiraheli ni Mose. Imana yari yabwiye Mose kujya kwa Farawo wo muri Egiputa asaba ko yabohora Abisiraheli mu bucakara. Ibi byatangije urugamba hagati ya Farawo na Mose rwavuyemo ibitero by’ibyorezo icyenda kuri Farawo n’Abanyamisiri. Nubwo byari bimeze bityo, Farawo ntiyari yemeye kureka Abisiraheli, rero Imana yarigiye kuzana icyorezo cya 10 cyica. Inkuru yuzuye y’icyorezo cya 10 muri Bibiliya ihujwe hano.

Icyorezo cya 10 cyari uko buri muhungu w’imfura wavutse mu gihugu yicwa n’urupfu ruvuye ku mumarayika w’urupfu w’Imana muri iryo joro – usibye abagumye mu mazu yari yaratambweho umwana w’intama n’amaraso yawo ashushanyije kumuryango w’urwo rugo. Iyo Farawo yumvira, umuhungu we w’imfura akaba n’umuragwa ku ntebe y’ubwami ntiyari gupfa. Inzu yose yo muri Egiputa itatanze umwana w’intama kandi igasiga amaraso yayo ku muryango watakaje umuhungu wavutse bwa mbere. Igihugu cya Egiputa rero cyahuye n’impanuka y’igihugu.

Mu mazu ya Isiraheli (na Misiri) aho umwana w’intama yari yaratambwe kandi amaraso yayo ashushanyije ku muryango amasezerano yari uko abantu bose bazagira umutekano. Umumarayika w’urupfu yari kunyura kuri iyo nzu. Uyu munsi rero wiswe Pasika.

Pasika – Ikimenyetso kuri nde?

Abantu batekereza ko amaraso ku muryango yari ay’umumarayika w’urupfu gusa. Ariko menya icyo Bibiliya ivuga

Uwiteka abwira Mose ati … ”… Ndi Uwiteka. Amaraso [y’intama ya Pasika] azakubera ikimenyetso ku mazu murimo; kandi nimbona amaraso, nzagutambutsa.

Kuva 12:13

Nubwo Uwiteka yashakaga amaraso ku miryango, kandi ngo iyo Yabonago ayo maraso urupfu rwarabarengana, amaraso ntabwo yari ikimenyetso kuri We. Ivuga ko amaraso yari ‘ikimenyetso kuri wowe’ – abantu, harimo wowe nanjye.

Arikose ni ikimenyetso gute? Nyuma y’ibi bibaye Uwiteka yabategetse:

Kwizihiza uyumunsi nk’itegeko rizahoraho kubisekuruza bizaza. Nimwinjira mu gihugu … muzajye muzirikana kandi mukore uyu muhango. Ni igitambo cya Pasika cy’Uhoraho

Kuva 12:27

Kalendari ya Pasika idasanzwe

Mu byukuri tubona mu gutangira iyi nkuru ko iki cyorezo cya 10 cyatangiye kalendari ya kera ya Isiraheli (Abayahudi).

Uwiteka abwira Mose na Aroni muri Egiputa ati: “Uku kwezi ni ukwanyu ukwezi kwa mbere, ukwezi kwa mbere k’umwaka wanyu…

Kuva 12: 1 – 2

Guhera muri iki gihe, Abisiraheli batangiye ikirangaminsi cyizihiza Pasika umunsi umwe buri mwaka.  Mu myaka 3500, Abayahudi bizihiza Pasika buri mwaka kugirango bibuke uburyo abakurambere babo bakijijwe urupfu.  Kubera ko umwaka wa kalendari y’Abayahudi utandukanye gato na kalendari y’iburengerazuba, umunsi wa Pasika ujya buri mwaka kuri kalendari y’iburengerazuba.

Yesu na Pasika

This is a modern-day scene of Jewish people preparing to celebrate Passover in memory of that first Passover 3500 years ago.

Figure 1 Uku ni ukuntu mu gihe cy’ubu abayahudi bitegura kwizihiza Pasika yibuka Pasika ya mbere mu myaka 3500 ishize.

Niba dukurikirana ibirori bya Pasika mu mateka tuzamenya ikintu kidasanzwe. Menya igihe ifatwa n’urubanza rwa Yesu byabereye:

“Hanyuma Abayahudi bayoboye Yesu … mu ngoro ya guverineri w’Abaroma [Pilato] … kugira ngo birinde kwanduza imihango, Abayahudi ntibinjiye mu ngoro; bashakaga kurya Pasika neza ”… [Pilato] ati [ku bayobozi b’Abayahudi]“…Ariko ni umuco wanyu kuri njye kurekura imfungwa imwe mu gihe cya Pasika. Murashaka ko ndekura ‘umwami w’Abayahudi’? ” Basubiza basakuza, “Ntabwo ari we …”

Yohana 18:28, 39-40

Yesu yarafashwe yicwa kuri Pasika ya kalendari y’Abayahudi – uwo munsi, Abayahudi bose bari gutamba umwana w‘intama kugira ngo bibuke abana b’intama mu 1500 mbere ya Yesu batumye Urupfu rubatambuka.  Wibuke Igitambo cya Aburahamu, rimwe mu mazina ya Yesu ryari:

Bukeye Yohana (ni ukuvuga. Yohana Umubatiza) yabonye Yesu amusanga ati: “Reba, Umwana w’intama w’Imana, ukuraho icyaha cy’isi.

Yohana 1: 29

Yesu, ‘Umwana w’intama w’Imana’, yatambwe ku munsi umwe Abayahudi bose bazima noneho batangaga umwana w’intama bibuka Pasika ya mbere yatangiye kalendari yabo.  Niyo mpamvu Pasika y’Abayahudi ibaho icyarimwe na Pasika.  Pasika nukwibuka urupfu rwa Yesu kandi kuva ibyo byarabaye kuri Pasika, Pasika bizihizaga na Pasika yokwibuka urupfu rwa Yesu bibaho hafi mugihe kimwe.  (Kubera ko kalendari yuburengerazuba itandukanye ntabwo ari kumunsi umwe, ariko mubisanzwe ni mu cyumweru kimwe).

Ibimenyetso, Ibimenyetso, Ahantu hose ni Ibimenyetso

Subiza amaso inyuma kuri Pasika ya mbere mubihe bya Mose ‘aho amaraso yari’ ikimenyetso ‘, cyitari icy’Imana gusa, ahubwo no kuri twe.  Tekereza icyo ibimenyetso bikora usuzuma ibi bimenyetso.

Iyo tubonye ikimenyetso ‘igihanga n’amagufa akora umusaraba’ bituma dutekereza urupfu n’akaga. Ikimenyetso cya ‘Golden Arches’ gituma dutekereza kuri McDonalds. ‘√’ kuri bandana ya Nadal ni ikimenyetso cya Nike. Nike iba ishaka ko tuyitekereza iyo tuyibonye kuri Nadal. Ibimenyetso bikozwe kugirango biyobore ibitekerezo byacu ntabwo ari ikimenyetso ubwacyo ahubwo ni ikintu cyerekana.

Imana yari yarabwiye Mose ko amaraso ya mbere ya Pasika yari ikimenyetso.  None Imana yerekanaga iki kimenyetso?  Hamwe nigihe kidasanzwe cyintama zitangwa kumunsi umwe na Yesu, ‘Umwana w’intama w’Imana’, nikimenyetso cyerekana igitambo kizaza cya Yesu.

Birakora mu bitekerezo byacu nkuko nabigaragaje mu bishushanyo hano kuri njye.

Ikimenyetso ni ukutwereka gutekereza ku gitambo cya Yesu. Kuri Pasika ya mbere intama zatambwe n’amaraso byashushanyaga ko urupfu ruzarenga abantu .  Iki kimenyetso cyerekana Yesu ni ukutubwira ko ‘Umwana w’intama w’Imana’ nawe yatambwe kandi amaraso ye yamenetse kugirango urupfu ruturenge.

Hamwe n’igitambo cya Aburahamu aho impfizi y’intama yapfiriye kugirango Isaka abeho ari umusozi wa Moriya – ahantu hamwe Yesu yatambwiwe nyuma y’imyaka 2000.  Ibyo byatanzwe kugirango dushobore ‘kubona’ ibisobanuro by’igitambo cye twerekana aho biherereye. Pasika nayo yerekana igitambo cya Yesu, ariko ukoresheje ikimenyetso gitandukanye – ushingiye umunsi wa kalendari – kalendari yatangiranye na Pasika ya mbere.  Muburyo bubiri butandukanye inkuru zingenzi mu Isezerano rya Kera zerekana mu buryo butaziguye urupfu rwa Yesu ukoresheje intama zatambwe. Sinshobora gutekereza undi muntu uwo ariwe wese mu mateka urupfu rwe (cyangwa ibyagezweho mu buzima) rwatangajwe murubwo buryo bubiri butangaje. Wowe wamubona?

Ibi bintu byombi (igitambo cya Abraham na Pasika) bigomba kutwereka ko ari byiza gutekereza ko Yesu ari ishingiro rya gahunda y’Imana.

Ariko kuki Imana yashyize aya masezerano mu mateka ya kera kugirango ihanure ku kubambwa kwa Yesu?  Kuki ibyo ari ngombwa cyane?  Niki kijyanye n’isi isaba ibimenyetso by’amaraso nkibi?  Ese ni ngombwa kuri twe uyu munsi?  Kugira ngo dusubize ibyo bibazo dukeneye gutangira mu ntangiriro ya Bibiliya kugirango twumve ibyabaye mu ntangiriro.

Aburahamu: Ni gute Imana izatanga?

Aburahamu yabayeho imyaka 4000 ishize, arino muri Isiraheli ya none.  Yasezeranijwe umuhungu uzaba ‘igihugu gikomeye’, ariko yagombaga gutegereza kugeza ashaje cyane kugirango abone umuhungu we wavutse.  Abayahudi n’Abarabu muri iki gihe bakomoka kuri Aburahamu, bityo tuzi ko amasezerano yabaye impamo kandi ko ari umuntu w’ingenzi mu mateka nka se w’ibihugu bikomeye.

Muricyo gihe Aburahamu yari yishimiye cyane kubona umuhungu we Isaka akura aba umugabo.  Ariko rero Imana yagerageje Aburahamu imuha inshingano itoroshye.   Imana iramubwira iti:

“Genda ufate Isaka, umuhungu wawe w’ikinege, uwo ukunda cyane! Mumujyane mu gihugu cy’i Moriya, nzakwereka umusozi ugomba kumuntamba ku muriro w’urutambiro.”

Itangiriro 22: 2

Ibi biragoye kubyumva!  Kuki Imana yasaba Aburahamu gukora ibi?  Ariko Aburahamu, wari warize kwizera Imana – nubwo atabyumvaga

… yarazindutse cyane kare bukeye bwaho … ajyana hamwe na Isaka n’abakozi babiri aho Imana yari yamubwiye ko ajya.

Itangiriro 22: 3

Nyuma yiminsi itatu bagenda bageze kuri wa musozi. Hanyuma

…bageze aho Imana yamubwiye, Aburahamu yubaka igicaniro agishyiraho inkwi. Hanyuma, ahambira umuhungu we amushyira ku gicaniro. Nuko, afata icyuma yitegura kwica umuhungu we.

Itangiriro 22: 9 -10

Aburahamu yari yiteguye kumvira Imana.  Icyo gihe hari ikintu kidasanzwe cyahise kiba

Ariko umumarayika wa Nyagasani avugira mu ijuru, “Aburahamu! Aburahamu!”

“Ndi hano!” aramusubiza.

“Ntugirire nabi umuhungu cyangwa ngo umugirire nabi mu buryo ubwo ari bwo bwose!” umumarayika ati: “Noneho nzi ko wumvira Imana rwose, kuko wari witeguye gutanga umuhungu wawe w’ikinege.”

Aburahamu yararebye abona impfizi y’intama yafashwe n’amahembe yayo mu gihuru. Yajyanye rero impfizi y’intama arayitamba mu mwanya w’umuhungu we.

Itangiriro 22: 11-13

Mu kanya ka nyuma Isaka yakijijwe urupfu Aburahamu abona impfizi y’intama ayitambira aho.  Imana yari yatanze impfizi y’intama maze impfizi y’intama itambwa mukimbo cya Isaka.

Hano ndashaka kubaza ikibazo.  Aha mu nkuru impfizi y’intama yapfuye cyangwa ni nzima?

Kuki mbaza?  Kuberako Aburahamu yari agiye kwita izina aho hantu, ariko abantu benshi ntibabona akamaro k’icyo gikorwa.  Inkuru irakomeza…

Aburahamu yise ako gace “Uwiteka azatanga.” Kandi na n’ubu abantu baravuga bati: “Ku musozi w’Uwiteka uzahabwa.” 

Itangiriro 22:14

Ikindi kibazo: Izina Aburahamu yahaye aho hantu (“Uwiteka azatanga”) riri mubihe byashize, iby’ubu cyangwa ib’ejo hazaza?

Urebye ejo hazaza, ntabwo ari ibyahise

Biragaragara ko ari mugihe kizaza.  Abantu benshi batekereza ko Aburahamu, ubwo yitaga ako gace, yatekerezaga ku mpfizi y’intama yatanzwe n’Imana yafatiwe mu gihuru hanyuma igatambwa mu mwanya wa Isaka.  Ariko igihe Aburahamu yatangaga izina, impfizi y’intama yari imaze gupfa no gutambwa.  Niba Aburahamu yaratekerezaga kuri iyo mpfizi – yamaze gupfa no gutambwa – yari kuhita ‘Uwiteka yatanze’ – mu bihe byashize.  Rero igitekerezo cyo gusoza cyasomwa gutya ” Ku musozi w’Uwiteka hatanzwe ”.  Ariko izina rireba ejo hazaza, ntabwo ari ibyahise. Aburahamu ntabwo yatekerezaga impfizi y’intama yamaze gupfa.  Arimo kuhitirira ikindi kintu – mugihe kizaza.  Icyo n’ iki rero?

Aho hantu nihe?

Wibuke aho iki gitambo cyabereye, cyavuzwe mu nkuru igitangira:

(“Genda ushake Isaka, …. Mujyane mu gihugu cya Moriya”)

Ibi byabaye kuri ‘Mariya. Aho nihe?  Hari mubutayu mu gihe cya Aburahamu (2000 mbere ya Yesu), mubihuru, impfizi y’intama yo mu gasozi, na Abraham & Isaka kuri uwo musozi.  Ariko nyuma yimyaka igihumbi (1000 mbere ya Yesu) Umwami Dawidi yuhubatse umujyi wa Yeruzalemu, umuhungu we Salomo ahubaka urusengero rwa mbere rw’Abayahudi. Twasomye nyuma mu Isezerano rya Kera ko:

Salomo atangira kubaka urusengero rw’Uwiteka i Yeruzalemu ku musozi wa Moriya …

2 Abami 3: 1

Umusozi Moriya wabaye Yeruzalemu, umujyi w’Abayahudi ufite urusengero rw’Abayahudi. Uyu munsi ni ahantu hera h’Abayahudi, kandi Yeruzalemu ni umurwa mukuru wa Isiraheli.

Igitambo cya Aburahamu na Yesu

Reka dutekereze gato kubyerekeye mazina ya Yesu.  Yesu ‘izina rizwi cyane ni’ Kristo. Ariko yari afite andi mazina, nka

Bukeye bwaho, Yohana abona Yesu amusanga ati: “Reba, Umwana w’intama w’Imana, ukuraho icyaha cy’isi.

Yohana 1: 29

Yesu nanone yitwaga ‘Umwana w’intama w’Imana. Tekereza ku iherezo ry’ubuzima bwa Yesu. Aho yaterewe muri yombi akabambwa? Yari i Yeruzalemu (ni kimwe na ‘Mount Moriya’). Byaravuzwe neza ko:

Pilato yamenye ko Yesu yari ayobowe na Herode. Herode yari i Yeruzalemu icyo gihe, Pilato rero amwoherereza Yesu.

Luka 23: 7

Ifatwa, iburanisha n’urupfu rwa Yesu byari i Yeruzalemu (= Umusozi wa Moriya).  Ingengabihe irerekana ibyagiye biba ku musozi wa Moriya.

Ibihe by’ingenzi ku musozi wa Moriya 

Subira kuri Aburahamu.  Kuki yise aho hantu mugihe kizaza ‘Uwiteka azatanga?  Isaka yari yarakijijwe ubwo umwana w’intama watambwaga mu mwanya we.  Nyuma y’imyaka ibihumbi bibiri, Yesu yiswe ‘Intama y’Imana’ kandi yatambiwe ahantu hamwe – kugirango wowe nanjye tubeho.

Gahunda y’Imana

Ni nkaho ubwonko bwahuje ibi bintu byombi byatandukanijwe n’imyaka 2000 y’amateka.  Igituma iri ihuzwa riba iridasanzwe nuko ibyabaye bwa mbere byerekana ibyabaye nyuma mu izina mugihe kizaza.  Ariko Aburahamu yari kumenya ate uko bizagenda ejo hazaza?  Ntamuntu uzi ejo hazaza, cyane cyane igihe kizaza cya kure.  Imana yonyine niyo ishobora kumenya ejo hazaza.  Kugenzura ejo hazaza no kugirango ibyo bintu bibera ahantu hamwe ni gihamya ko iyi atari gahunda y’umuntu, ahubwo ari gahunda y’Imana.  Irashaka ko dutekereza nko kuribi bikurikira. 

Igitambo cya Aburahamu ku musozi wa Moriya ni ikimenyetso cyerekana igitambo cya Yesu

Amakuru meza ku bihugu byose

Iyi nkuru kandi ifite amasezerano kuri wowe. Ku musozo w’iyi nkuru Imana Isezeranya Aburahamu ko:

“… no mu rubyaro rwawe ibihugu byose byo ku isi bizahabwa umigisha kuko wanyumviye”

Itangiriro 22:18

Niba uri umwe muri ‘mu bihugu biri kw’isi’ rero iri ni isezerano kuri wowe gira ‘umugisha’ uva ku Mana.

None uyu ‘mugisha’ ni iki?  Wawubona ute?  Tekereza ku nkuru.  Nkuko impfizi y’intama yakijije Isaka urupfu, Yesu rero Umwana w’intama w’Imana, ni igitambo cye ahantu hamwe, akadukiza imbaraga z’urupfu.  Niba aribyo koko byaba ari inkuru nziza.

Igitambo cya Aburahamu ku musozi wa Moriya ni ikintu cy’ingenzi mu mateka ya kera.  Aribukwa kandi yizihizwa na miriyoni ku isi yose uyu munsi.  Ariko kandi n’inkuru kuri wowe uriho nyuma y’imyaka 4000.

Gukiranuka – Urugero rwa Aburahamu

Mbere twabonye ko Aburahamu yabonye gukiranuka mu kwizera gusa. Ibi byavuzwe mu nteruro nto igira iti: 

Abram yizeraga Uwiteka, maze amushimira ko ari gukiranuka.

Itangiriro 15: 6

Ukwizera ntabwo ari ukwemera ko Imana ibaho

Tekereza icyo ‘kwizera’ bisobanura.  Abantu benshi batekereza ko ‘kwizera’ bisobanura kwizera ko Imana ibaho.  Twibwira ko Imana ishaka ko twemera ko ihari.  Ariko Bibiliya ibivuga ukundi.  Igira iti,

Wizera ko hari Imana imwe. Nibyiza! Ndetse n’abadayimoni bizera batyo – kandi bahinda umushyitsi.

Yakobo 2: 19

Hano Bibiliya iragenekereza mu gusobanura ko kwizera kw’Imana ibaho bituma tuba beza nka Sekibi.  Nukuri ko Aburahamu yizeraga kubaho kw’Imana, ariko ntabwo aribyo gukiranuka kwe.  Imana yari yarasezeranije Aburahamu ko Izamuha umuhungu.  Ni uko isezerano rivuga ko Aburahamu yagombaga guhitamo kwizera cyangwa kutabyemera – nubwo yari azi ko afite imyaka 80 kandi umugore we yari afite imyaka 70.  Yizeraga ko Imana hari ukuntu izasohoza iryo sezerano kuri we. Kwizera, muri iyi nkuru, bisobanura kwizerana. Aburahamu yahisemo kwizera Imana kubw’umuhungu.

Igihe Aburahamu yahisemo kwizera iryo sezerano ry’umuhungu, noneho Imana nayo yaramumuhaye – ‘yamwise’ – gukiranuka. Amaherezo, Aburahamu yabonye amasezerano yombi yasohojwe (umuhungu wagombaga kuvamo igihugu gikomeye) ndetse no gukiranuka.

Gukiranuka – ntabwo biva mubikorwa cyangwa umuhate

Aburahamu ntabwo ‘yabonye’ gukiranuka; yarabihawe. Ni irihe tandukaniro? Niba hari ikintu ‘cyafashwe’ urabikorera – urabikwiye. Ninko kwakira umushahara kumurimo ukora. Ariko iyo ushimiwe, ishimwe urarihabwa. Ntabwo ryinjizwa cyangwa ngo riguhabwe kubw’ibibihambaye wagezeho, ahubwo yakiriwe gusa.

Dutekereza gukora ibintu byiza kuruta ibintu bibi, gukora ibikorwa byiza, cyangwa kubahiriza inshingano zidufasha kubaye cyangwa gukiranuka.  Aburahamu agaragaza iki gitekerezo ko ar’ibinyoma. Ntabwo yagerageje gushaka gukiranuka. Yahisemo gusa kwizera amasezerano Imana yamuhaye, nuko gukiranuka kuramuhabwa.

Kwizera kw’Aburahamu: Yatanze ubuzima bwe kubwabyo

Guhitamo kwizera iri sezerano ryumuhungu byari byoroshye ariko nonone  bikomeye.  Igihe yasezeranijwe bwa mbere ‘Igihugu gikomeye’ yari afite imyaka 75 kandi yari yavuye mu gihugu cye maze yerekeza i Kanani.  Imyaka igera kw’icumi ishize kandi Abrahamu na Sara badafite umwana – ntan’igihugu! Ati: “Kuki Imana itaraduha umuhungu niba yashoboraga kubikora”?, ari kwibaza.  Aburahamu yizeraga amasezerano y’umuhungu kuko yizeraga Imana, nubwo atigeze yumva byose ku masezerano, nta nubwo yashubije ibibazo bye byose.

Kwizera amasezerano bisaba gutegereza ubutarambirwa. Ubuzima bwe bwose bwarahangayitswe mugihe yabaga mu mahema ategereje amasezerano. Byari koroha cyane gutanga urwitwazo no gusubira murugo muri Mezopotamiya (Iraki ya none) yari amaze imyaka myinshi yarahavuye, aho murumuna we n’umuryango we bari bakiba. Aho ubuzima bwari bwiza.

Icyizere cye mu masezerano cyashyizwe imbere y’intego zisanzwe mubuzima – umutekano, ihumure n’imibereho myiza.  Yashoboraga kutizera amasezerano mugihe akizera ko Imana ibaho kandi agakomeza ibikorwa by’idini n’ibikorwa byiza.  Icyo gihe yari gukomeza idini rye ariko ntabwo yari ‘gukiranuka.

Urugero rwacu

Bibiliya isigaye ifata Aburahamu nk’urugero kuri twe.  Ukwizera kwa Aburahamu ku masezerano y’Imana, no gushimira gukiranuka, n’icyitegererezo kuri twe. Bibiliya ifite andi masezerano Imana idusezeranya twese.  Tugomba guhitamo niba tuzaba abizera.

Dore urugero rw’amasezerano nkayo.

Ariko kubantu bose bamwizeye bakamwemera, yabahaye uburenganzira bwo kuba abana b’Imana. 13 Bavuka ubwa kabiri – ntabwo ari kubyara umubiri biturutse ku ishyaka cyangwa gahunda y’abantu, ahubwo ni ivuka riva ku Mana.

Yohana 1: 12-13

Uyu munsi tuzi ko amasezerano kuri Aburahamu yabaye impamo.  Ntawahakana ko abayahudi muri iki gihe babaho nk’igihugu cyaturutse kuri Aburahamu.  Ariko nka Aburahamu duhura n’isezerano uyu munsi bisa nkaho bidashoboka kandi bitera kwibaza ibibazo bimwe.  Kimwe na Aburahamu, duhitamo kwizera iri sezerano – cyangwa ntituryizere.

Ninde wishyura gukiranuka?

Aburahamu yerekanye ko gukiranuka gutangwa nk’impano.  Iyo ubonye impano ntuyishyura – bitabaye ibyo ntabwo iba ari impano.  Utanga impano niwe wishyura.  Imana, itanga gukiranuka, ni nayo igomba kwishyura gukiranuka.  Ibikora ite?  Turaza kubibona mu ngingo yacu itaha.

Isezerano ridasaza ku muntu utaramenyekanye

Ibyo uyu munsi isi ifata nk’amakuru byibabagirana vuba mugihe haje ibindi bikorwa byo kwidagadura, shampiyona cyangwa ibirori bya politiki. Ikintu cyaranze umunsi umwe ubutaha gihita kibagirana ubwo. Twabonye mu kiganiro giheruka ko ibi byari ukuri mugihe cya kera cya Aburahamu. Ibyagezweho by’ingenzi byibanze kubantu babayeho mu myaka 4000 ishize ubu biribagirana. Ariko amasezerano yabayeho mu ibanga n’umuntu ku giti cye, nubwo yirengagijwe n’isi icyo gihe, arakura kandi aracyagaragara imbere yacu. Amasezerano yahawe Aburahamu hashize imyaka 4000 yabaye impamo. Ahari Imana ibaho kandi irimo irakora ku isi.

Ukwitotomba kw’ Aburahamu

Imyaka itari mike irashize kuva Isezerano ryanditswe mu Itangiriro 12 ryavuzwe. Mu kumvira Aburahamu yari yarimukiye i Kanani (Igihugu cy’isezerano) muri Isiraheli ubu, ariko ivuka ry’umuhungu wasezeranijwe ntiryabaye.  Aburahamu rero yatangiye guhangayika.

Ijambo ry’Uwiteka riza i Aburamu mu iyerekwa:“Ntutinye, Aburamu. Ndi ingabo yawe, ibihembo byawe bikomeye. ”Ariko Abram yaravuze ati: “Mwami wigenga, ushobora kumpa iki kuva nkomeza kutagira umwana kandi uzaragwa isambu yanjye ni Eliezer wa Damasiko?” Aburamu ati: “Nta bana wampaye; nuko, umugaragu wo mu rugo rwanjye azaba samuragwa wanjye

Itangiriro 15: 1 – 3

Isezerano ry’Imana

Aburahamu yakambitse mu Gihugu ategereje ko ‘Igihugu gikomeye’ yari yarasezeranijwe gitangira. Ariko nta kintu na kimwe cyabaye kandi yari afite imyaka 85 (imyaka icumi yari yarashize kuva yimuka). Yinubiye Imana ko itakomeje Isezerano ryayo. Ikiganiro cyabo cyakomeje:

Ijambo ry’Uwiteka rimusanga riti: “Uyu muntu ntazakubera umuragwa, ariko umuhungu ukomoka mu mubiri wawe azaba samuragwa wawe.” Yamujyanye hanze ati: “Reba ijuru ubare inyenyeri – niba koko ushobora kubara Hanyuma aramubwira ati: “Nuko urubyaro rwawe ruzaba.”

Itangiriro 15: 4 – 5

Imana rero yaguye Isezerano ryayo rya mbere itangaza ko Aburahamu azabona umuhungu uzakomokaho abantu badashidikanywaho nk’inyenyeri zo mwijuru.  Kandi aba bantu bazahabwa Igihugu cy’isezerano- uyu munsi cyitwa Isiraheli.

Igisubizo cya Aburahamu: Ingaruka z’iteka

Ni gute Aburahamu yakwitabira Isezerano ryagutse? Ibikurikira n’interuro Bibiliya ubwayo ifata nk’imwe mu nteruro z’ingenzi. Iradufasha gusobanukirwa Bibiliya kandi yerekana umutima w’Imana. Iragira iti:

Aburahamu yizeraga Uwiteka, maze amushimira ko ari gukiranuka.

Itangiriro 15: 6

Biroroshye kubyumva niba dusimbuye insimburangingo n’amazina, byasomwa:

Aburahamu yizeraga Uwiteka, Uwiteka abishimira Aburamu amuha gukiranuka.

Itangiriro 15: 6

Ni interuro ntoya, yoroshye, ariko ni ngombwa rwose.

Kubera iki? Kubera ko muri iyi nteruro nto Aburahamu abona ‘gukiranuka. Ngiyo – kandi yonyine – ubuziranenge dukeneye kugira ngo tugere imbere y’Imana.

Kwiyibutsa Ikibazo cyacu: Gucumura

Duhereye ku Mana, nubwo twakozwe mu ishusho y‘Imana hari ikintu cyabaye cyatwangije. Bibiliya ivuga:

Uwiteka yarebye abantu ari mu ijuru, Kugira ngo amenye yuko harimo abanyabwenge, Bashaka Imana.Bose barayobye, bose bandurijwe hamwe, Nta wukora ibyiza n’umwe.

Zaburi 14: 2 – 3

Ukwangirika kwacu kwatumye tudakora ibyiza – bitera kwambara ubusa n’urupfu. (Niba ushidikanya kuri ibi, soma amakuru yisi yose, urebe ibyo abantu bakoze mumasaha 24 ashize.)  Igisubizo nuko dutandukanijwe n’Imana ikiranuka kuko tubura gukiranuka.

Ukwangirika kwacu kwigizayo Imana nkuko umuntu ajugunya kure umubiri w’imbeba yapfuye. Ntabwo dushaka kuyegera. Noneho, amagambo y’umuhanuzi Yesaya muri Bibiliya yarasohoye.

Nta wambaza izina ryawe, nta wibatura ngo akugundire kuko watwimye amaso, ukadutsemba uduhoye gukiranirwa kwacu.

Yesaya 64: 6

Aburahamu no gukiranuka

Ariko hano mu kiganiro hagati ya Aburahamu n’Imana nuko tukabona inkuru yemeza ko Aburahamu yungutse ‘gukiranuka’, ubwoko Imana yemera – nubwo Aburahamu atari umukiranutsi.  None, Aburahamu ‘yakoze’ iki kugirango abone uku gukiranuka? Bibiliya ivuga ko Aburahamu ‘yizeye gusa.  Nibyo?! Tugerageza gushaka gukiranuka dukora ibintu byinshi, ariko uyu mugabo, Aburahamu, yabibonye gusa kubera ‘kwizera.

Ariko kwizera bisobanura iki?  Kandi ibi bihuriye he no gukiranuka kwawe na njye?  Tuzabigarukaho ubutaha.

Urugendo rwa kera rutureba Uyu munsi

Nubwo Isiraheli ari igihugu gito gihora mu makuru.  Amakuru akomeje gutangwa muri raporo ku Bayahudi bimukira muri Isiraheli, ku ikoranabuhanga ryahimbiweyo, ariko no ku makimbirane, intambara no kutumvikana n’abaturage baturanye.  Kubera iki? Reba amateka ya Isiraheli mu gitabo cy’Itangiriro muri Bibiliya byerekana ko hashize imyaka 4000 umugabo, ubu uzwi cyane, agiye mu rugendo rwo gukambika muri kariya gace k’isi.  Bibiliya ivuga ko inkuru ye igira ingaruka ku bihe biri imbere.

Uyu mugabo wa kera ni Aburahamu (uzwi kandi kw’izina rya Abram).  Durashobora kumva uburemere inkuru ye ifite kuko ahantu n’imijyi yasuye bivugwa mubindi byanditswe kera.

Isezerano kuri Aburahamu

Imana yasezeranije Aburahamu:

Iti: “Nzakugira igihugu gikomeye, kandi nzaguha umugisha; Nzubaka izina ryawe ryiza, kandi uzaba umugisha. Nzaha umugisha abaguha umugisha, kandi uzakuvuma wese nzavuma;kandi abantu bose ku isi bazahabwa umigisha binyuze muri we. ”

Itangiriro 12: 2 – 3

Izina rya Aburahamu ryabaye irikomeye

Benshi muri twe bibaza niba hariho Imana kandi niba koko ari Imana ya Bibiliya. Muri Bibiliya Imana ivuga ngo ‘izina ryawe Nzarigira irikomeye’ kandi uyumunsi izina rya Abraham / Abram rizwi kwisi yose. Iri sezerano ryabaye impamo. Kopi ya mbere y’Itangiriro yabonetse mu Nziga z’Inyanja Yapfuye yanditswe muri 200-100 mbere ya Yesu, bivuze ko amasezerano yanditswe kuva icyo gihe byibuze. Icyo gihe izina rya Aburahamu ntabwo ryari rizwi cyane kuburyo amasezerano yabaye impamo nyuma yo kwandikwa, atari mbere.

 … akoresheje igihugu cye gikomeye

Igitangaje nuko Aburahamu rwose ntacyo yakoze mubuzima bwe.  Ntabwo yar’umwanditsi ukomeye, umwami, umuhimbyi cyangwa umuyobozi wa gisirikare.  Nta kindi yakoze usibye gukambika aho yabwiwe kujya akanaba se w’abana bake.  Izina rye ni ryiza gusa kubera ko  abana be babaye igihugu cyagumanye ubuzima bwe – hanyuma abantu ku giti cyabo ndetse n’ibihugu byamuvuyemo biba ibikomeye.  Nkuko bwasezeranijwe mu Itangiriro 12 (“Nzakugira igihugu gikomeye… izina ryawe Nzarigira irikomeye”).  Ntawundi mumateka yose uzwi cyane kubera abakomokaho aho kuba ibyagezweho mubuzima bwe.

…Binyuze mu bushake bw’Uwatanze Isezerano

Abayahudi bakomoka kuri Aburahamu ntabwo bigeze baba igihugu gikomeye.  Ntabwo batsinze ngo banubake ingoma nini nkuko Abanyaroma babigenje cyangwa ngo bubake inzibutso nini nkuko Abanyamisiri babikoze bubaka piramide. Ubwamamare bwobo buva mu Mategeko n’igitabo banditse; uhereye kubantu bamwe badasanzwe bari abayahudi; kandi barokotse nkitsinda ryabantu batandukanye mumyaka ibihumbi.  Gukomera kwabo ntabwo ar’ukubera icyaricyo cyose bakoze, ahubwo ni icyakozwe binyuze muri bo.  Isezerano rivuga inshuro nyinshi “Nzabikora …” – ibyo byaba arizo mbaraga ziri inyuma yamasezerano.  Gukomera kwabo kudasanzwe bwabaye kuko Imana Yatumye biba bitavuye mubushobozi bwabo, insinzi cyangwa imbaraga zabo ubwabo.

Isezerano rya Aburahamu ryabaye impamo kuko yizeraga amasezerano ahitamo kubaho mu buryo butandukanye n’abandi. Tekereza ukuntu bishoboka ko iri sezerano ryari gutsinrw, ariko ahubwo byarabaye, kandi rikomeje kugaragara, nkuko byavuzwe mu myaka ibihumbi ishize.  Urubanza rurakomeye kuko amasezerano yabaye impamo gusa kubera imbaraga n’ububasha bw’Uwatanze Isezerano.

Urugendo rugikomeza gutigisa isi

Bibiliya igira iti “Nuko Abrahamu yagiye nk’uko Uwiteka yabimubwiye” (umurongo. 4).  Yatangiye urugendo, rwerekanwe ku ikarita ikomeje gukora amateka.