Dushobora gukoresha Bibiliya kugirango twumve aho twavuye? Benshi bavuga ngo ‘oya’, ariko hari byinshi kuri twe byumvikana ukurikije ibyo Bibiliya ivuga. Nk’urugero, tekereza icyo Bibiliya yigisha kubyo twatangiye. Mu gice cya mbere kivuga
Imana iravuga iti: “Reka tureme umuntu mu ishusho yacu, dusa …” Imana rero yaremye umuntu mu ishusho yayo, mu ishusho yayo yaremye; umugabo n’umugore. ”
Itangiriro 1: 26-27
“Mu Ishusho y’Imana”
Bisobanura iki ko abantu baremwe ‘mu ishusho y’Imana? Ntabwo bivuze ko Imana ifite amaboko abiri n’umutwe. Ahubwo haravuga ko ibiranga umuntu shingiro biva ku Mana. Muri Bibiliya Imana ishobora kubabara, kubabaza, kurakara cyangwa kwishima – amarangamutima amwe dufite. Duhitamo kandi dufata ibyemezo buri munsi. Imana nayo ihitamo kandi ifata ibyemezo. Dushobora gutekereza kandi Imana nayo irabikora. Kuba hari ‘ibyakozwe mu ishusho y’Imana’ bivuze ko dufite ibitekerezo, amarangamutima n’ubushake kuko Imana ifite ibitekerezo, amarangamutima n’ubushake kandi ikaturema ngo tube nka yo muri ubu buryo. Niyo nkomoko y’ibyo dusanga muri twe.
Turimenya kandi tukamenya neza tuti ‘Jyewe’ na ‘wowe. Ntabwo turi ‘ibintu’. Turi gutya kuko Imana niyo nzira. Imana ivugwa muri Bibiliya ntabwo ari ikintu kitari umuntu ‘nk’imbaraga z’umwuka’ zo mu rukurikirane rwa firime z’uruhererekane ‘Star Wars’ kandi natwe ni ukubera ko twakozwe mu ishusho yayo.
Kuki dukunda ubwiza?
Duha agaciro kandi ibihangano, ikinamico n’ubwiza. Dukeneye ubwiza mubidukikije, umuziki n’ibitabo. Umuziki ukungahaza ubuzima bwacu kandi udutera kubyina. Dukunda inkuru nziza kuko inkuru zifite intwari, abagome, ikinamico, ninkuru zikomeye zishyira izo ntwari, abagome namakinamico mubitekerezo byacu. Dukoresha ibihangano muburyo bwinshi kugirango twishimishe, turuhuke kandi twigarure kuko Imana n’umuhanzi kandi turi mu ishusho yayo. Hari ibibazo bikwiye kwibazwa: Kuki dushakisha ubwiza mu buhanzi, ikinamico, umuziki, imbyino, kamere cyangwa ubuvanganzo? Daniel Dennett, umuhakanamana ukomeye ufite ububasha bwo gusobanukirwa ubwonko, atanga ibisubizo bivuye ku bitekerezo bitari Bibiliya:
Aho agira ati: “Ariko muri ubu bushakashatsi buracyafata umuziki nk’aho nta gaciro ufite. Ni gake hibazwa: Kuki umuziki ubaho? Hariho igisubizo kigufi, kandi cy’ukuri kigira kiti, ‘umuziki uhari kuko tuwukunda bityo dukomeza kuwukora. Ariko kuki tuwukunda? Kuberako dusanga ari mwiza. Ariko kuki ari mwiza kuri twe? Iki ni ikibazo cyiza cyane ku binyabuzima, ariko ntikiragira igisubizo cyiza.” Byavuye mu gitabo cya
Daniel Dennett. Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon. p. 43
Usibye Imana nta gisubizo gisobanutse cy’impamvu ibihangano byose ari ngombwa kuri twe. Duhereye kuri Bibiliya ni ukubera ko Imana yakoze ibintu byiza kandi yishimira ubwiza. Twe, twaremwe mu ishusho yayo, kandi turi kimwe. Iyi nyigisho ya Bibiliya isobanura urukundo rwacu rw’ubuhanzi.
Kuki tugira ubusabane
Kuba ‘twararemwe mu ishusho y’Imana’ bisobanura ubushobozi bw’imibanire yacu. Twumva icyo imyitwarire ‘mibi’ n’icyo imyitwarire ‘myiza’ aribyo – nubwo indimi n’imico yacu bitandukanye cyane. Imyumvire iri ‘muri’ twe. Nkuko umuhakanamana uzwi cyane Richard Dawkins abivuga:
“Gufata ibyemezo kwacu mu myifatire ni ikibonezamvugo cy’imyitwarire rusange… Kimwe n’ururimi, amahame agize ikibonezamvugo cy’imyitwarire yacu agendera kubyo tuzi”
Richard Dawkins, The God Delusion. p. 223
Dawkins asobanura ko ubumenyi bwo gutandukanya ikibi n’icyiza byubakiye muri twe nkuko ubushobozi bwacu bwo kugira ururimi, ariko biragoye kuri we gusobanura impamvu dufite ibi biva kumubiri gusa. Uku kudasobanukirwa bibaho mugihe tutemera Imana ko yaduhaye imiterere yacu yihariye. Fata nk’urugero ukundi guhakana kw’undi muhakanamana uzwi cyane Sam Harris.
Ati: “Niba ufite uburenganzira bwo kwizera ko kwizera kw’amadini gutanga ishingiro ryonyine ry’imyitwarire, abahakanamana rero bagomba kuba badafite imyitwarire myiza kurusha abizera.”
Sam Harris. 2005. Letter to a Christian Nation p.38-39
Harris abyumva nabi. Dukurikije bibiliya, imyumvire yacu yimyitwarire ituruka ku kuremwa mw’ishusho y’Imana, ntabwo ari kubera idini. Niyo mpamvu abahakanamana, kimwe n’abandi twese, dufite iyi myitwarire kandi dushobora kugira imibanire imwe. Abahakanamana ntibumva impamvu tumeze gutya.
Kuki dufitanye isano cyane
Dukurikije bibiliya, intangiriro yo kwisobanukirwa ubwacu ni ukumenya ko twaremwe mu ishusho y’Imana. Ntabwo bigoye kubona akamaro abantu bashyira mu mibanire. Nibyiza kureba firime nziza, ariko nibyiza cyane kuyirebana n’inshuti. Mubisanzwe dushakisha inshuti n’umuryango kugirango dusangire ubunararibonye no kuzamura imibereho yacu. Kurundi ruhande, irungu n’ubusabane bw’umuryango cyangwa ubucuti byacitse biratubangamira. Niba turi mu ishusho y’Imana, noneho twakwitega ko dushimangira Imana – kandi niko bimeze. Bibiliya ivuga ko “Imana ari Urukundo…” (1 Yohana 4: 8). Byinshi byanditswe muri Bibiliya ku kamaro Imana igira ku rukundo rwacu tuyikunda no ku bandi – nibyo Yesu yise amategeko abiri y’ingenzi muri Bibiliya. Iyo ubitekerejeho, Urukundo rugomba kuba gahuzabantu kuko bisaba byibuze abantu babiri.
Tugomba rero gutekereza ku Mana nk’umukunzi. Niba tuyitekereza gusa nk ”Umugiraneza gusa ‘ntabwo dutekereza ku Mana ya Bibiliya – ahubwo twahimbye Imana mubitekerezo byacu. Nubwo ari we, kandi ashishikaye mu mibanire. Ntabwo ‘afite’ urukundo. We ‘ni’ urukundo. Amashusho abiri akomeye muri Bibiliya yerekana umubano w’Imana n’abantu ni nka Papa ku bana be n’umugabo ku mugore we. Ntabwo ari umubano wa kure ariko ni umubano w’ukuri kandi wimbitse mu mibanire y’abantu. Bibiliya ivuga ko Imana imeze gutya.
Dore rero ibyo twize kugeza ubu. Abantu baremwe mu ishusho y’Imana bisobanura ibitekerezo, amarangamutima n’ubushake. Twese turiyizi ubwacu tukamenya n’abandi. Tuzi itandukaniro riri hagati y’icyiza n’ikibi. Dushobora kwishimira ubwiza, ikinamico, ubuhanzi n’inkuru muburyo bwose kandi mubisanzwe dushakisha kandi dutezimbere umubano n’ubucuti n’abandi. Twese duteye gutya kuko Imana nayo nuko iteye, twese twaremwe mu ishusho y’Imana. Turakomeza ahakurikira kugirango turebe ibisobanuro bya Bibiliya byerekana impamvu imibanire yacu hafi ya buri gihe idutenguha n’impamvu Imana isa nk’aho iri kure. Kuki ibyifuzo byacu byimbitse bitigera bigenda neza.