Imigisha n’imivumo bya Mose 

Mose yabayeho hashize imyaka 3500 yandika ibitabo bitanu bya mbere bya Bibiliya – bizwi nka Pentateuch cyangwa Torah. Igitabo cye cya gatanu, Gutegeka kwa kabiri, gikubiyemo ijambo rye rya nyuma ryavuzwe mbere yuko apfa. Iyi yari imugisha ye kubanya Isiraheli – Abayahudi, ariko kandi yari n’imivumo ye.  Mose yanditse ko iyi migisha n’imivumo bizubaka amateka kandi bitagomba kugaragarira ku Bayahudi gusa, ahubwo no mu bindi bihugu byose. Ibi rero byanditswe kugira ngo wowe nanjye tubitekerezaho. Imigisha yuzuye n’imivumo biri hano. Ingingo z’ingenzi zavuzwe muri make hano.

Imigisha ya Mose

Mose yatangiye asobanura imigisha Abisiraheli bari kuzahabwa baramutse bubahirije Amategeko.  Amategeko yatanzwe mu bitabo byabanje ushyizemo n’Amategeko Icumi.  Imigisha yari guturuka ku Mana kandi yari kuba ikomeye cyane kuburyo ibindi bihugu byose byari kumenya imigisha yayo. Ibyavuye muri iyi migisha biri:

10 All the nations of the world will see that you are called by the name of the Lord, and they will fear you

Gutegeka kwa kabiri28:10

… n’imivumo

Ariko, Abisiraheli iyo bananirwa kumvira amategeko noneho bari guhura n’imivumo ingana n’imigisha bari kubona. Iyo mivumo yari kubonwa n’ibihugu biyikikije kugirango:

 37Kandi uzahindukira amahanga yose Uwiteka azakwimuriramo igitangaza, n’iciro ry’imigani n’agashinyaguro.( Gutegeka kwa kabiri 28: 37 )

Kandi imivumo yari kukomeza kuba mu mateka.

 46Iyo mivumo izakuberaho kuba ibimenyetso n’ibitangaza, kandi izaba ku rubyaro rwawe iteka ryose. 

Gutegeka kwa kabiri 28:46

Ariko Imana yihanangirije ko igice kibi cyane cy’imivumo kizaturuka mu bindi bihugu.

 49Uwiteka azakuzanira ishyanga rya kure akuye ku mpera y’isi, riza nk’uko ikizu kiguruka, ishyanga uzaba utazi ururimi rwaryo, 50ishyanga rifite mu maso hagaragaza urugomo, ritazubaha abashaje, ritazababarira abana. 51Bazarya abana b’amatungo yawe, n’imyaka yo ku butaka bwawe bageze aho uzarimbukira, kandi ntibazagusigira imyaka y’impeke cyangwa vino cyangwa amavuta ya elayo, cyangwa kororoka kw’inka zawe cyangwa ukw’imikumbi yawe, bageze aho bazakurimburira. 52Bazagota imidugudu yawe yose, kugeza aho inkike z’amabuye zawe ndende zikomeye wiringiraga zo mu gihugu cyawe cyose zizaridukira. Bazasakiza imidugudu yawe yose yo mu gihugu cyawe cyose, Uwiteka Imana yawe izaba yaraguhaye.

Gutegeka kwa kabiri 28:49 – 52

Byari kuba bibi bikanarushaho kuba bibi cyane.

63Kandi nk’uko Uwiteka yishimiraga kubagirira neza no kubagwiza, ni ko Uwiteka azishimira kubarimbura no kubatsemba kandi muzajahurwa mukurwe mu gihugu mujyanwamo no guhindūra.64Kandi Uwiteka azabatataniriza mu mahanga yose, uhereye ku mpera y’isi ukageza ku yindi mpera yayo, kandi uzakorererayo izindi mana utigeze kumenya, na ba sekuruza banyu batigeze kumenya, z’ibiti n’amabuye. 65Kandi muri ayo mahanga nta mahoro uzabona, ntuzabona aho uruhurira ibirenge byawe. Ariko Uwiteka azaguherayo umutima uhinda umushyitsi, n’amasoaremba n’umutima wonze. 

Gutegeka kwa kabiri 28: 63 – 65

Iyi migisha n’imivumo byashyizweho n’amasezerano hagati y’Imana n’Abisiraheli:

12kugira ngo igukomereze kuyibera ubwoko, na yo ngo ikubere Imana nk’uko yakubwiye, kandi nk’uko yarahiye ba sekuruza banyu, Aburahamu na Isaka na Yakobo. 13Kandi si mwe mwenyine nsezeranishiriza iri sezerano n’iyi ndahiro, 14ahubwo ndisezeraniye abahagararanye natwe uyu munsi imbere y’Uwiteka Imana yacu, kandi n’abatari hano hamwe natwe uyu munsi.15Muzi uko twabaga mu gihugu cya Egiputa, kandi uko twaciye hagati y’amahanga mwaciyemo,

Gutegeka kwa kabiri 29: 12 – 15

Muyandi magambo, iri sezerano ryahuzaga abana, cyangwa ibisekuruza bizaza. Mubyukuri iri sezerano ryerekejwe mubisekuruza bizaza – Abisiraheli ndetse n’abanyamahanga.

21Nuko urubyaro rwanyu ruzakurikiraho, abana banyu bazakura babakurikiye, n’umunyamahanga uzava mu gihugu cya kure, nibabona ibyago byabaye muri icyo gihugu n’indwara Uwiteka yagiteje, 22 kandi yuko icyo gihugu cyose ari amazuku n’umunyu n’ururimbi, kidahingwa, kitera, kitameramo akatsi, gihwanye na kwa gutsembwa kw’i Sodomu n’i Gomora, na Adima n’i Seboyimu Uwiteka yatsembesheje uburakari bwe n’umujinya we, 23bo n’amahanga yose bazabaza bati “Ni iki cyatumye Uwiteka agira iki gihugu atya? Umujinya ugurumana utya watewe n’iki?” 24Abantu bazabasubiza bati “Ni uko baretse isezerano ry’Uwiteka Imana ya ba sekuruza, iryo yasezeranye na bo ubwo yabakuraga mu gihugu cya Egiputa,

Gutegeka kwa kabiri 29:21 – 24

Kandi igisubizo kizaba:

 25bakagenda bagakorera izindi mana bakazikubita imbere, imana bari batazi kandi Uwiteka yari atazibahaye. 26Ni cyo cyatumye uburakari bw’Uwiteka bugurumanira iki gihugu, bakakizanira imivumo yose yanditswe muri iki gitabo. 27Ni cyo cyatumye Uwiteka aterwa n’uburakari n’umujinya, no kurakara kwinshi kubarandura mu gihugu cyabo akabajugunya mu kindi, nk’uko biri none

Gutegeka kwa kabiri29: 25 – 27

Ese imigisha n’imivumo byabayeho?

Nta kintu na kimwe kibogamiye kuri bo. Imigisha yari yishimiwe, ariko imivumo yari ikomeye cyane. Ariko, ikibazo cy’ingenzi tugomba kubaza ni: ‘Byarabaye? Igisubizo ntabwo kigoye kubona. Byinshi mu Isezerano rya Kera ni amateka ya Isiraheli kandi atwemerera kureba uko byagenze. Dufite kandi inyandiko hanze y’Isezerano rya Kera, uhereye ku bahanga mu by’amateka b’Abayahudi nka Josephus, Graeco – Abahanga mu by’amateka y’Abaroma nka Tacitus kandi twabonye inzibutso nyinshi z’ubucukumbuzi. Aba bose barabyemera kandi bashushanya ishusho ihamye y’amateka ya Isiraheli cyangwa abayahudi. Incamake y’aya mateka wayisoma hano  Soma kandi wisuzumire niba imivumo ya Mose yarasohoye.

Umwanzuro ku migisha n’imivumo wa Mose

Ariko ijambo rya nyma rya Mose ntabwo ryarangiranye n’imivumo gusa. Dore itangazo rya nyuma rya Mose.

 1Ibyo byose nibimara kukubaho, umugisha n’umuvumo nagushyize imbere ukabyibukira mu mahanga yose Uwiteka Imana yawe izaba yarakwirukaniyemo, 2ukagarukira Uwiteka Imana yawe ukayumvira, ugakora ibyo ngutegetse uyu munsi byose wowe n’abana bawe, ubikoresha umutima wawe wose n’ubugingo bwawe bwose, 3Uwiteka Imana yawe izagarura abawe bajyanywe ari imbohe, ikubabarire, isubire guteranya abawe ibakuye mu mahanga yose Uwiteka Imana yawe izaba yarabatatanirijemo. 4Niba abirukanywe bawe bazaba ku mpera y’isi, ni ho Uwiteka Imana yanyu izabakura ngo ibateranye, ni ho izabatarura. 5Kandi Uwiteka Imana yawe izagusubiza mu gihugu ba sekuruza banyu bari baragize gakondo ukigire gakondo, kandi izakugirira neza, izakugwiza urute ba sekuruza banyu ubwinshi.

Gutegeka kwa kabiri 30: 1 – 5

Nyuma ya Mose, abanditsi bakurikiranye mu Isezerano rya Kera bakomeje iyi nsanganyamatsiko yavuzwe bwa mbere – ko hazabaho gusana nyuma y’ibyago.  Aba banditsi nyuma bahanuye ibintu bikomeye kandi bitinyitse kandi bigaragara. Bafatanyije batangaje bahanuye ibintu bigenda bigaragara muri iki gihe.